Biography
Doctor Sadiq Fitrat Nashenas
Based on "Half a Century with Melodies of Nashenas", “Fame in Anonymity”, “The Innocent Suspect”
and interviews with Dr. Nashenas
By Manizha Naderi, Manager of Shahmama Publishings
Translated by: Ramin Raheel
Holland, Updated July 2024
Nashenas, born “Sadiq” on 28th of January 1935, belongs to a spiritual Habibi family of Kandahar. His ancestry goes back to Habibullah Akhundzada son of Babur Khan Kakar who had settled in Kandahar migrating from Zhob Kakar’s area in the 18th century. His father, Mohammad Rafeeq, was educated in Arabic and English languages, and served dedicatedly in various training and economic sectors of his country.
Sadiq had four sisters, three of whom passed away in early childhood. His early childhood in Kandahar was not so glamorous, though it was rich with mother’s love and care. He started his primary education in the Shalimar School in Kandahar. His father was appointed by the National Bank of Karachi (under British India) in 1940. In late 1941 or early ’42 his family also moved with him. They lived there for five years. While resettling, he learned the Urdu language. He was 10-year old when his only brother Habib Rahman and later on three other sisters were born to shape a traditional Afghan family.
His father took Sadiq to Delhi where this young man was introduced to a different world. On one hand being away from the graces of his mother was bothering him, on another he found the solace in listening to the magical Hindi music. This familiarized him with the original harmonies of the East.
Young Sadiq had the privilege of meeting one of the giants of the world of Indian politics at the time, Dr. Zakir Hussain (President of India: 1967-68). He started school in “Jama’a -e-Miliah”, located at the bank of the Jamuna River in an area named Okhla. He learned Farsi, Urdu and calligraphy from celebrated and beloved Dr. Hussain. Undoubted, the educational atmosphere of that land has had profound influence on his personal, social and artistic life. Hot Indian weather and strict parenting of his father made his longing for his mother’s love and care even more intense.
As fate would have it, Sadiq’s father arranges with his friend Ibrahim Bata to admit him in Convent School in Pune city. He learned advanced Urdu and Hindi. The mild climate of that beautiful city was also quite pleasant for him. After 13 months, Sadiq accompanied his father to Karachi, and then to Chaman, Quetta, Peshawar and Kashmir as his business was picking up.
While staying for a year in Chaman/Baluchistan, students were celebrating the establishment of their school. Kids were used tables as drums while Sadiq sang. This news reaches the principal’s office. Sadiq is asked to come to the office. Thinking that he would get punished, he decides to deny that he was singing. On the contrary, he finds that school appreciates his talents and encourages him to perform. He writes a few quick lines in tune and sings it, for which he receives a medal and five volumes of religious texts.
In 1948 he returns to his homeland along with his father and is admitted to the Habibia High School in 8th grade. In Kabul, their financial hardships would increase day by day as Sadiq pays more attention to spiritual and ethical aspects of his life. As a young man, Sadiq learns about foundations of literature and works of Classic Farsi and Pashtu literature pioneers and greats. Something his father also liked and admired. He also gravitates towards Poetry, acting and music and participates in school functions where he receives further praises and encouragement.
Although not quite aware of his full potential, internally, Sadiq’s conscience and psyche, wanted to chart his own course and path. With his creative soul and pride, he sought to create his individual identity separate from the tradition-imposed identities.
Political stresses that the name “Habibi” carried often interfered with his life. He found himself deserving a name that reflected his personality. At the age of 16, when he was deep in these thoughts, he discovered the definition of his identity and conscience in the word “Fitrat”. He officially declared this name at the end of his speech during a visit to their school by honorable Maiwandwal. Or, this fraction from his family name could have been a reaction to a letter from his cousin Mahmoud Habibi from France in which he called Sadiq’s singing a hateful stain in the name of Habibi family that will never be cleaned off. His father who was caught by surprise by his decision accepted his son’s choice.
Meanwhile, his father was a serious and principled man who saw himself as the final decision maker on all family affairs. The life of his children could only be shaped by his visions for them, which obviously bothered Sadiq. On the contrast, his mother was more benevolent and treated him with affection. She must have felt that there is a hidden talent in her son that needs to be nourished and encouraged to come out and flourish.
The first step he took to achieve the goal of revealing his artistic potential was in the form of finding a job. His first job was writing articles in Urdu and broadcasting it on the radio. This became a regular job where he worked as announcer for the Urdu language broadcast. He rendered some translation works as well.
While working in radio, he met with some of the most famous and great music talents of the time. Among them were Ustad Rahim Bakhsh, Ustad Breshna, Ustad Khyal and the like. He also partook in mini-dramas and acting. But music was his true calling and always gravitated towards it. He would often sing songs of K. L. Saigal with a blend of his own zest and passion.
As a keepsake of Ustad Breshna’s, his used his harmonious to practice music away from the ears and eyes of his strict-rigid father. In 1953, after performing for Ustad Yaqob Qasemi he was granted the privilege of showcasing his singing talents and produces four songs by the year’s end. Still, trying to stay covert, uses pseudonyms like “Beebak”, “Parwaz”, and “Rast Nehad” to record and broadcast in radio.
His first songs were in Pashtu and later under the pseudonym “Nashenas” he recorded songs in Farsi.
An unexpected reaction from the manager of the radio broadcasting services Abdul-Ghafar was quite shocking. He told him, “Will you be offended if I ask you not to ever sing in radio again?!” and continues to tell him about the unpleasant feedback from listeners in their phone calls to the station.
Depressed and despaired, but the words of his mother telling him, “Do not worry, poets, writers, singers and artists are not born with their talents. They’ve strived through struggles and hard work, encountered obstacles till they reached the summit of greatness“” echoes in his head and makes him determined to be courageous.
Sadiq Fitrat, in addition to practicing playing instruments and singing, worked on composing songs. This time when he steps into the radio station to present his song, it is accepted after thorough review. When his name is asked, he says: Nashenas (Anonyme) in 1954. Mehdi Habib the technical manager of the radio gives him the good news as to how well “Nashenas” music has been received and Ustad Zaland suggested he should sing another song for recording. Therefore, Nashenas takes his first step towards climbing the summit of success.
Four years passes and his father who is in love with the voice and songs of Nashenas still has no clue that the singer indeed is his son. From then on, Nashenas becomes a household name and all over Afghanistan has his fans listening to him across the country.
On 18th of Asad 1353 or 9 August 1973 he marries Fauzia Naseri. They have two sons, Amjad and Arshad and a daughter named Lema, and all have been living in London, UK since 1991.
Education, Work and other Sojourns by Sadiq Fitrat Nashenas:
1955-59 – College of Law and Political Science (Economics Major), University of Kabul. At the time an independent Economics department did not exist;
1959-60 – Job at Ministry of Trade and Commerce (fewer than 4 months);
1960 – At the behest of Ustad Benawa (President of the State-run Radio) appointed as chief of foreign programs department of radio;
1962-66- Travelled to Moscow to major in linguistics and Russian language;
1966- Military service. (6 months training, and 6 months as Sergeant) in reserves, Kabul;
1967-70- To achieve his doctorate in Pashtu language travelled to the ex-USSR. Thesis was mysticism and Sufism in Rahman Baba’s poetry;
1971- Starts work at Historical and Encyclopedia Association in Kabul where castaways and those awaiting their firing from government jobs are assigned;
Late 1971 thru early 1973 – At the recommendation of King Zaher travels to India to learn music. At Bharatiya Kala Kendra school of music learns classical music;
1973- President of the Baihaqi Publishing; The beginning of crisis in the life of Nashenas.
1978- President of the Radio;
1979- President of Literature and Music of Radio;
1980- Member of the Art and Literature of Afghanistan Radio;
1985- October 1989- Second Cultural Secretary at Moscow Embassy. Often worked as translator in Ambassador’s meetings with other delegations. Worked as an editor-in-chief of the embassy’s bulletins once Enayat Madani left;
1989- Officially became part of ministry of Culture and Information. He was offered the job of Deputy minister which he refused.
Artistic achievements and publications about Nashenas
Overall, produced more than 280 Farsi songs, over 100 Pashtu and more than 60 Urdu. Among them, more than 150 Farsi songs, 80 Pashtu and 15 of Urdu songs are his own compositions.
Works Related to Nashenas:
Dr. Fitrat Nashenas: Translation of materials from Urdu to Persian and Pashto (Encyclopedia Aryana) in Kabul, and the translation of a book from Russian to Persian (History of the Soviet Union) and several articles in Moscow.
Half a Century with Melodies of Nashenas, by Nashenas, published in 2017.
Fame in Anonymity, Author: Saboor Siasang, Canada, February 2019, Shahmama Publishings, Holland. Second Publising by the Amiri Publishings, Kabul.
The Innocent Suspect, compiled by Saboor Siasang, March 2020, Shahmama Publishings.
Melodies of Nashenas, Compiled by Manizha Naderi, 1st edition April 2020, Shahmama Publishings.
In the Margin of the book “Fame in Anonymity” by Dr. Enayatullah Shehrani, first edition Kabul, second edition by Shahmama Publishings, August 2020.
The Ambiguity of “Pata Khazana”(Hidden Treasure), Dr. Fitrat, and the Cultural Awakening of Pashtuns, compiled by Manizha Naderi, June 2023, Shahmama Publishings.
Notation of 25 Pashto, Persian, and Urdu songs of Nashenas, by Mrs. Susie Miran (music teacher in the USA), ready for publication.
Artistic and Cultural Travels
Iran 1966, India 1972-1973 (Delhi), Soviet Union 1982 (Uzbekistan, Tajikistan), USA December 1991 (New York, Washington, Los Angeles, and San Francisco), Canada, Australia, France, Germany (Frankfurt, Hamburg, Bonn, and Munich), Netherlands (four times), Turkey.
Encounters with Politicians and Authorities of Afghanistan
Despite his distaste for politics and precautions not to get involved, Nashenas was the prime target of his artistic fame and success. This always got the attention of politicians and authorities, where some wanted to personally or politically utilize his talents and fame. Those encounters and experiences albeit, bitter are evident in his interviews when he reminisces about them.
Zahir Shah, in 1970
Prime Minister Maiwandwal: Meets him once when he was a school student and last time after he resigned as prime minister.
Doctor Abdul Rahim Nawin (Minister of Culture and Information) 1973. The most crises filled time in the life Nashenas was when he returns from Soviet Union. Becomes Baihaqi Publishing president. Nawin proposes publishing of a book where Nashenas sees no merits or essence in it and hence refusing the task. This is the starts strain of relationship between the two.
President Daud: He summons Nashenas, Ahmad Zahir and Ahmad Wali to compose the national anthem. Another controversy was when Daud wanted to send Nashenas off to Peshawar for a concert in celebration of Afghanistan’s independence. Nashenas refuses to go since he did not want to become the face of such politically motivated events. This angers Daud and results in Nashenas being transferred to Nangarhar as chief of a local newspaper. He refuses that job as well and is being banned by the mass media.
Noor Mohammad Taraki, Kabul, mid-July 1978:
Dr. Sadiq Fitrat’s paternal family and Noor Mohammad Taraki shared an old personal bond. He was a friend of Dr. Fitrat’s father in India.
In the peak season of his political power, Taraki was repeatedly asking Sulaiman Layeq to bring Dr. Fitrat along so that they could meet.
Finally, Mr. Layeq contacted Dr. Fitrat and informed him of the request of “Baba” [literally Papa – a term used as a sign of respect for Takaki by his followers].
On the way to the Presidential Palace, Layeq turned to Dr. Fitrat and asked, “You are not carrying a gun or such like. Are you?” Dr. Fitrat replied, “I am not a PDPA-member to carry a gun, besides why would I need to be armed to meet your Baba?”
At the beginning of the trio meeting, Taraki ordered Layeq to leave, go to Hafizullah Amin and check if he as any concern regarding my recent interview with a foreign journalist.
Almost immediately after Layeq left the room, Taraki acted out - as if deterring a fly by fingers snap – and said, “We got rid of Parchamites,” and added, “from now on, in regards to your work in the radio, you directly report to Khayal Mohammad Katawazi.”
Dr. Fitrat pointed out to the endorsed procedures of hierarchy, because Mr Layeq was the Minister of Afghan Radio and Television, and Mr Katawazi the deputy minister. “No. No. To Mr. Katawazi himself, not to the Minister” stressed Taraki.
Meanwhile, he changed the subject by asking, “What do people say about us?” Dr. Fitrat’s replied, “I am busy with my routine office work and have no idea regarding public opinion. On the other hand, I am the Head of State-Radio Department. It is unlikely that they share their real point of view with me.”
Taraki was not convinced with such a wide-ranging answer. Quite persistent, he inquired again eagerly awaiting a favourable response. “Well, to the extent that I am vaguely aware of, they say the Khalqis are under-civilized because of their rural and peripheral living background, while the Parchamites are a bit civilized with better communication and performance skills” said Dr. Fitrat.
Shaking his head out of resentment, Taraki stated, “Karl Marx says “Workers of the world unite!”, not “News-casters of the world unite!”
Hafizullah Amin: He describes his personality very Hitler like.
Babrak Karmal: Meets him three times. Twice because of ideologically-driven behavior they do not even greet each other.
Dr. Najib: Has several encounters with him. At times uses his “Khad-ist” (Communist Regime’s Secret Intelligence/Police that served to finding and eliminating the perceived enemies of the regime) trickery he would prevent him from being able to sell his house and later forces him to accept the job at the Afghan Embassy in Moscow. One dreadful event that will never be forgotten or forgiven by Nashenas. While in the airport, during Najib's return to Kabul, Najib approaches Nashenas along with a KGB operator and his entourage and force him to accept the job of serving as envoy of negotiations with Pir Gilani of Mujahideen to Pakistan or London. To the bitter end Nashenas does not accept this humiliating offer to serve as representative of KGB to negotiate with Mujahideen.
Other Life Events
On October 8 1990, along with his family, Nashenas leaves his homeland through Jalalabad for Pakistan. There, he resides in Islamabad. Since he was well known in Peshawar and Quetta, soon he got the attention of a lot of people including Pakistani intelligence service or ISI. Since he had a distaste for politics of any kind, he refused to cooperate in any way with them and instead focused his work on promoting his music. This is evident in his numerous appearances in Pakistani TV channels and interview at that time.
September 26 1991, England accepts his asylum application and he moves to England with his family. From then on, he focuses on his cultural and artistic endeavors by performing in concerts in Europe, Australia and United States.
Doctor Nashenas with his magical voice and perineal music is beloved by his fellow countrymen and women. In addition to his magnanimous name in music, he is also known as one of the founders of the cultural revolution of Afghanistan. All this is due to his steadfastness and rejection of injustice and forgery of entitlements in the history of Afghanistan. Nashenas in the two latest books (compiled by Saboor Siasang) along with historical testimony of Professor Abdulhai Habibi (his father’s paternal cousin), reveals secrets of the forgery of “Puta-Khazana” or the Secret Treasure. According to Nashenas, undoubtedly, this was because of the interference and ideas of Mohammad Gul Momand imposed on Habibi.
The creation of the book was imposed on Ustad Habibi, at the behest of Sardar Hashim (Prime Minister), Sardar Naim (Education Minister) and Shah Mahmoud (Head of the Military) during the reign of Zahir Shah. Abdulhai Habibi, along with Amin Khogyani, Abul Raof Bainawa, Abdul Shakur Rashad and possibly others, started their initial works on the book. In 1940 Puta-Khazana was published as a historical document of the Pashtu literature that was allegedly found to be written by a Mohammad Hotak. The government of Afghanistan highly promoted it as a legitimate piece of evidence regarding the Pashtu literature.
The book is comprised of 51 poets (all with unknown origins and no literary works) of whom six are female. The first poet of this so-called literature is someone named “Amir Kurur” who allegedly lived 1200 years ago. Thousands of copies of this book got published and imposed on school curriculum as a legitimate evidence of ancient Pashtu literature.
After earning his doctorate in Pashtu language, Doctor Fitrat Nashenas, starts questioning the originality and validity of Puta-Khazana. So, he goes to question Ustad Abdulhai Habibi to inquire and investigate the language of the book that seems contradictory to the logic. The first question is the type of language in the first poem “Za Yem zmaray par day naray la ma attal neshta” is very modern and recent type of Pashtu which contradicts the date and period of the alleged book and poem.
Eventually, Ustad Abdulhai Habibi gives up and reveals the truth behind the forgery of the book. He tells him that the government of the time (of Zahir Shah) compelled him and his fellow academics to create a forged historical document to prove that Pashtu literature and language is archaeologically much older than its real history. He also tells Dr. Nashenas that because of impossibility of government still being in power, he cannot reveal the truth. He makes Nashenas promise to tell the truth after he dies so the people may forgive him and clear his name.
Even though in the early days after the Puta-Khazana was published, a famed Pashtun researcher in Peshawar, late Qalandar Momand wrote several researched and evidenced based articles regarding the fake and forged origins of Putta-Khazana. The publishers and advocates of the book did not provide any counter-evidence or rebuttal to Puta-Khazana Fel-Mizan (which was the bulk of Puta-Khazana and written in Pashtu.) Though, it did result in Mr. Momand being persona non-grata and his books forbidden from publishing or distribution inside Afghanistan. But today, (2019-20), opinions of Doctor Nashenas has angered many and are out to accuse and insult him.
Just calling Puta-Khazana has been a sensitive subject and some (Ismail Yon and followers of School of Mohammad Gul Momand) have equated the book to Qur’an. We can surmise from that way of thinking that they have neither read a page of Qur’an or Puta-Khazana. In response, Dr. Nashenas only has his to say to the advocates of forgery and idiocy:
“We need to know the truth of yesterday to understand today, in order to determine and chart the path for tomorrow the right way! ”
Nashenas, alongside his focus on music, literature, and the recitation of poetry in three languages, has artistically fulfilled his mission of conveying his messages to the people through his songs. He is the only Afghan artist whose more than 90 percent of songs, spanning over 70 years of his artistic career, remain in the memory and on the lips of his listeners and admirers.
Another significant step by Nashenas in securing the artistic rights of Afghan artists is his long-standing emphasis on song copyright. In 2020, Dr. Fitrat Nashenas transferred his artistic privileges to the Shahmama Foundation/Publishings in the Netherlands. This institution has strived and made efforts to register Nashenas' artistic rights, and now the music of this valuable artist is protected from theft and misuse worldwide.
Dr. Sadiq Fitrat Nashenas spends his retirement in London with his family and friends, engaged in recording new songs and unique melodies, as well as producing video clips of his songs from past years. With hope for the younger generation and the future of his country, he now also mentors and guides new aspiring singers.
For accessing the songs and interviews, please visit these two addresses:
www.nashenas.org
https://www.youtube.com/@Nashenas-Official
زیستنامهٔ داکتر صادق فطرت ناشناس
رویکردها «ناشناس ناشناس نیست»، «من بیگناهم،تو بدگمانی»، «نوای ناشناس»
و تماس مستقیم با داکتر ناشناس
از قلم منیژہ نادری، مسؤول انتشارات شاهمامه
بهروز شده جولای ۲۰۲۴، هالند
در هشتم دلو ۱۳۱۳ خورشیدی/ ۲۸ جنوری ۱۹۳۵ مسیحی در دودمان روحانی «حبیبی» در قندهار، فرزندی چشم به جهان گشود که او را «صادق» نام گذاشتند. شجرهٔ او به حبیب الله خان آخند زاده اولادهٔ بابر خان کاکړ میرسد که در قرن ۱۸ از منطقهٔ کاکړان ژوب به قندهار آمده بودند. پدرش محمد رفیق دانش مروج روزگار را اندوخته و زبانهای عربی، انگلیسی و اردو را آموخته بود و در دوایر مختلف آموزشی و اقتصاد کشور مصدر خدمت صادقانه به وطن شده است.
صادق با چهار خواهر که سه تن شان در کودکی در گذشتند، سالهای نخست زندگی را در آغوش پر مهر و صفای مادر در خانوادهٔ نه چندان ثروتمند در قندهار سپری کرد. نخستین سال آموزش را در مکتب شالیمار قندهار تجربه کرد. پدرش در ۱۹۴۰ در بانک ملی کراچی (مربوط هند بریتانیوی) مقرر شد و در آخر ۱۹۴۱ یا شاید اوایل ۱۹۴۲ با خانواده به کراچی رفت. حدود پنج سال آنجا ماند و با زبان اردو آشنایی پیدا کرد. ده سال داشت که یگانه برادرش حبیب الرحمان زاده شد و سپس سه خواهر دیگر به دنیا آمدند که کمی یک خانوادهٔ معیاری افغانی را پر ساختند.
پدر در ۱۹۴۶، صادق را با خود به دهلی برد و در نوجوانی با دنیای دیگری آشنایش ساخت. از جانبی دوری مادر فرشته خو برای صادق یازده ساله دشوار بود و شاید پناه آن صمیمیت را در شنیدن موسیقی جادویی هند یافته بود و با آن خود را تسلی میکرد و آرام آرام ذهن نوجوانش را با ظرافت های هارمونی اصیل شرق آشنا ساخت.
صادق نوجوان افتخار تماس مستقیم با یکی از بزرگان دنیای سیاست کشور هند، داکتر ذاکر حسین (۱۹۶۷-۱۹۶۸ رئیس جمهور هندوستان) را داشت و در آموزشگاه «جامعهٔ ملیه» در کنارهٔ دریای جمنا در محلی به نام اوکهلا شامل شد و زبان فارسی، اردو و خوشنویسی را از این شخصیت محبوب هند آموخت و بدون شک جَو آموزشی آن دیار در رشد شخصیت فردی، اجتماعی و هنری اش تأثیر پذیر بوده است. گرمی هوای دهلی از یکسو، اصول سختگیرانهٔ پدر از سوی دیگر، دوری و اشتیاق نوازش مادر را شدیدتر میساخت.
سرنوشت، با مصلحت دوست پدرش ابراهیم باتا، صادق را از دهلی به شهر «پونه» کشانید و شامل Convent School شد. زبان اردو/هندی را در آنجا بیشتر آموخت و هوای معتدل آن شهر زیبا نیز بر طبیعتش سازگار افتاد. صادق با گذشت سیزده ماه همراه پدر رهسپار کراچی و سپس چمن، کویته، پشاور و کشمیر شد و تجارت پدر کمی رونق گرفت.
در یک سال اقامه اش در چمن/بلوچستان، شاگردان باری سالگرد ایجاد مکتب خویش را جشن میگیرند. بچه ها روی میز طبله میزنند و صادق آواز میخواند. خبرش به ادارهٔ مکتب میرسد و او را برای پرسش فرا میخوانند. صادق که تصور میکند سرزنش خواهد شد، تصمیم به انکار میگیرد ولی زود درمییابد که مورد تمجید و ستایش قرار گرفته است. برای پارچهیی طرز میسازد و آن را میخواند نخستین هدیهاش مدال بزرگ و پنج جلد رسالهٔ آموزشی دینی میباشد.
در ۱۹۴۸ با پدر به وطن برمیگردد و در ۱۹۴۹ شامل صنف هشتم لیسهٔ حبیبیه میشود. در کابل روز به روز مشکل اقتصادی خانوادهاش بیشتر میشود ولی صادق به بُعد معنوی زندگیاش بیشتر میاندیشد. به مرور زمان اساسات ادبیات را میآموزد و در نوجوانی با سروده ها و آثار بزرگان ادبیات کلاسیک فارسی و پشتو که مورد توجه پدر ادب دوستش بودند، آشنایی پیدا میکند. به شعر، موسیقی و تمثیل گرایش یافته و گاهی در برنامه های مکتب سهم میگیرد و تشویق میشود.
روان صادق در کنار این که تمایل به هنر داشت و هنوز نمیدانست که ظرفیت درونش چه گـُل هایی از این باغستان را میپروراند، با روح متجسس و غرور فطریاش، در صدد تثبیت هویت فردی خود شد و خواست از وابستگی های سنتی تحمیل شده خود را برهاند.
آشفتگی های سیاسی که به نام بلند «حبیبی» گره خورده بود، گاهی در زندگیاش مزاحمت ایجاد میکرد و از جانبی خود را سزاوار آن نامی میدانست که تبارز دهندهٔ شخصیت خودش باشد و جوان شانزده سالهیی بیش نبود که تعریف هویت و ضمیرش را در این دو کلمه یافته بود و خویش را صادق «فطرت» خواند و شاید نخستین بار این نام را در ختم خوانش مقالهیی در حضور جاودانیاد میوندوال که برای بازدید از مکتب شان آمده بود، رسمن اعلام نمود و شاید هم این انتخاب، پاسخی به واکنش خشن محمود حبیبی (پسر کاکایش) بود که طی نامهیی از فرانسه، آواز خوانی صادق حبیبی را داغ بدنامی پاک ناشدنی بر دامان خانوادهٔ «حبیبی» خوانده بود. پدر این تصمیمش را که برایش «ناگهانی» توجیه کرده بود، با خونسردی تحمل کرد.
پدرش شخصی جدی و اصولی بود و روابط پدر و فرزند بیشتر روی اصل های ذهنی و پذیرفتهٔ پدر باید شکل میگرفت که صادق را دلتنگ میساخت ولی مادر با محبت و مهربانی سزاوار فرزندش برخورد میکرد. او شاید درک کرده بود که شایستگیی در فرزندش نهفته است که باید توانایی و بالندهگی یابد.
نخستین تلاش برای تبارز در محیط بیرون و شاید هم نیازِ یافتن کاری، نوشتن مقاله یی به زبان اردو بود که نشر و خوانش آن توسط خودش در رادیو صورت گرفت و سپس به انانسری برنامهٔ اردو پذیرفته شد و در کنار آن گاهی ترجمه هم میکرد.
در رادیو با استاد قاسم، استاد سرآهنگ، استاد رحیم بخش، استاد برشنا، استاد خیال و دیگر نام آوران دنیای موسیقی کشور از نزدیک آشنا شد. در یگان درام و تمثیل نیز ظاهر میشد ولی موسیقی که در تار و پودش دمیده بود، بیشتر از دیگر علایق و سرگرمی هایش او را مجذوب ساخت و گاهی هم آهنگ های سهگل را با سوز فطری خویش زمزمه میکرد.
هارمونیهٔ یادگاری استاد برشنا همدم نرمخویش میشود و روزها با همراهیآن به دور از نگاه های پدر زمزمه میکند. در ۱۹۵۳ پس از آزمایشی نزد استاد یعقوب قاسمی، اجازهٔ هنرنمایی می یابد و تا ختم سال چهار پارچه آهنگ به نامهای مستعار «بیباک»، «پرواز» و «راستنهاد» ضبط رادیوی کابل میکند. نخستین آهنگ ها به زبان پشتو «توری سترگی خماری درته کرم ناله زاری» و «سترگی نرگس خوله دی غنچه، سره دی لبان لیلا» بودند و بعدها با نام «ناشناس» نخستین آهنگ هایش به زبان فارسی اینها بودند: «حاصلم زین مزرع بی بر نمیدانم چه شد» و «از غمت میرم ای دلربا تا به کی/ این جفایت به ما»
واکنش مستقیم پیش خدمت مدیریت عمومی رادیو عبدالغفار از برنامهٔ سوم یا چهارم برایش تکان دهنده بود: «آزرده نمیشوی اگر بگویم دیگر در رادیو آواز نخوان؟!» و از دشنام های تیلفونی شنوندگان رادیو یاد کرد.
صادق فطرت، افسرده و مأیوس برمیگردد ولی سخنان مادرش که میگوید: «پریشان نباش. شاعران، نویسندگان و آوازخوانان، شاعر، نویسنده و هنرمند تولد نشده اند. خواریها کشیده اند، طعنه ها شنیده اند، تحقیر ها دیده اند تا به مقام بلند رسیده اند...» او را به استقامت وا میدارد و کمر همت میبندد.
صادق فطرت در کنار تمرین موسیقی و آواز، گاهی هم تصنیف میسازد. اینبار وقتی با نخستین سروده اش در قالب آهنگی پا به رادیو میگذارد، پس از بررسی، پذیرفته و برای ثبت آماده میشود، نامش را جهت نشر میپرسند، میگوید: «ناشناس»/ سال۱۹۵۴. مهدی حبیب مدیر تخنیک رادیو خبر خوش استقبال آهنگ «ناشناس» را برایش میرساند و استاد زلاند پیشنهاد ثبت آهنگ دیگری را از او مینماید و به این گونه ناشناس به نخستین پلهٔ پیشرفت و پیروزی گام میگذارد.
چهار سال میگذرد ولی پدر که عاشق صدای «ناشناس» میباشد، نمیداند که این سرو بلند موسیقی در سایه اش زیسته است و به بالندهگی رسیده است. به این گونه آواز و آوازهٔ شهرت «ناشناس» در کرانه های دور افغانستان و اطراف آن پخش میشود.
در هجدهم اسد ۱۳۵۲ / نهم اگست ۱۹۷۳ با بانو فوزیه ناصری- ازدواج میکند؛ دو پسر به نامهای امجد و ارشد و دختری به نام لیمه دارند و از ۱۹۹۱ به اینسو در لندن زندگی میکنند.
دوره های آموزش، کار و سفرهای دیگر صادق فطرت ناشناس:
۱۹۵۵ - ۱۹۵۹ دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی (رشتهٔ اقتصاد) دانشگاه کابل. آنگاه فاکولتهٔ اقتصاد به شکل مجزا وجود نداشت؛
۱۹۵۹-۱۹۶۰ کار در وزارت تجارت (سه چهار ماه اندک)؛
۱۹۶۰- به اساس خواهش استاد بینوا (رئیس رادیو) به حیث مدیر نشرات خارجی رادیو مقرر شد؛
۱۹۶۲-۱۹۶۶- برای تحصیل در رشتهٔ زبان و ادبیات روسی ، به مسکو رفت و هم چنان به حیث نطاق اردو در رادیو مسکو کار کرد؛
۱۹۶۶ خدمت مقدس عسکری (۶ ماه تحصیل و ۶ ماه خدمت در بست ضابط) در مکتب احتیاط، کابل؛
۱۹۶۷ - ۱۹۷۰ برای اخذ سند دکتورا در زبان پشتو، شوروی، موضوع تیزس: عرفان و تصوف در شعر رحمان بابا؛
۱۹۷۱- کار در انجمن تاریخ، دایرةالمعارف، کابل که بیشتر جای مردودین و مطرودین شناخته شده بود؛
اواخر ۱۹۷۱ تا اوایل ۱۹۷۳ ، به سفارش ظاهرشاه برای آموزش موسیقی به دهلی میرود. در «بهارتیه کلا کندرا» (مرکز هنری هندوستان) Bharatiya Kala Kendra موسیقی کلاسیک هندی میآموزد؛
- ۱۹۷۳ رییس طبع کتب بیهقی، آغاز بحران های زندگی ناشناس؛
- ۱۹۷۸، رییس رادیو؛
- ۱۹۷۹ رییس ادبیات و موسیقی رادیو؛
- ۱۹۸۰ عضو ادارهٔ هنر و ادبیات رادیو افغانستان؛
- ۱۹۸۵- اکتوبر ۱۹۸۹ کار در سفارت مسکو، سکرتر دوم کلتوری (بیشتر در ملاقات های سفیر با دیگر سفارت ها به حیث ترجمان سهم میگرفت و بولتن اخبار سفارت (به زبان انگلیسی) را که وظیفهٔ عنایت مدنی بود، بعد از رفتن او مسؤولیت گرفت.)؛
- ۱۹۸۹، درخواست تقاعد از وزارت خارجه؛
- ۱۹۸۹، رسمن مربوط وزارت اطلاعات و کلتور گردید. پیشنهاد معینیت ارایه گردید و ناشناس رد نمود.
دست آورد های هنری و پرداختههایی در مورد ناشناس
امروز از زمرهٔ بیشتر از ۲۸۰ آهنگ فارسی، حدود ۱۰۰ آهنگ پشتو و نزدیک به ۶۰ آهنگ اردوی جناب ناشناس که در این کتاب درج شده اند، زیادتر از ۱۵۰ آهنگ فارسی ، فزونتر از ۸۰ آهنگ پشتو و بیشتر از ۱۵ آهنگ اردو کمپوز خود ناشناس میباشند.
آثاری در پیوند به ناشناس
- داکتر فطرت ناشناس: ترجمهٔ مطالبی از اردو به فارسی و پشتو (دایرة المعارف آریانا) در کابل و ترجمهٔ کتابی از روسی به فارسی (تاریخ شوروی) و چند مقاله در مسکو
- نیم قرن با ترانههای ناشناس
(Half a Century with Melodies of Nashenas)،
به اهتمام: ناشناس، زمان چاپ: 2017؛
- ناشناس ناشناس نیست
(Fame in Anonymity)
، گردآورنده: صبورالله سیاسنگ (کانادا)، فبروری 2019، انتشارات شاهمامه (هالند) و سپس انتشارات امیری (کابل)؛
- من بیگناهم، تو بدگمانی
(The Innocent Suspect)
، گرد آورنده: صبورالله سیاسنگ، مارچ 2020، انتشارات شاهمامه؛
- نوای ناشناس
(Melodies of Nashenas)
به کوشش منیژہ نادری، اپریل 2020، انتشارات شاهمامه؛
- در حاشیهٔ کتاب «ناشناس ناشناس نیست» از قلم داکتر عنایت الله شهرانی، چاپ نخست کابل، چاپ دوم انتشارات شاهمامه، اگست ۲۰۲۰.
- ابهام پته خزانه، داکتر فطرت و بیداری فرهنگی پشتونها، تدوین: منیژه نادری، جون ۲۰۲۳؛
- نوتیشن ۲۵ آهنگ پشتو، فارسی و اردوی ناشناس، به کوشش بانو سوزی میران (آموزگار موسیقی در امریکا)، آمادهٔ چاپ.
سفر های هنری و فرهنگی
ایران ۱۹۶۶ ، هندوستان ۱۹۷۲-۱۹۷۳ (دهلی)، اتحاد جماهر شوروی ۱۹۸۲ (ازبکستان، تاجکستان)، امریکا دسمبر ۱۹۹۱ (نیویارک، واشنگتن، لاس انجلس و سانفرانسسکو) ، کانادا، آسترالیا، فرانسه، آلمان (فرانکفورت، هامبورگ، بن و مونشن)، هالند (چهار مرتبه)، ترکیه
دیدار با فرمانروایان و سیاستمداران افغانستان
داکتر صادق فطرت ناشناس با وجود پرهیز از سیاست و سیاستمدار، به خاطر شهرت و نام بلند هنری خویش همواره مورد توجه سیاستمداران کشور بوده است و بدون شک تجارب تلخ از توقعات بی مورد بعضی از آنها داشته است که در مصاحبه های خویش یاد آورده شده و در آثار نشر شده در مورد شان درج گردیده است.
ظاهر شاه، ۱۹۷۰؛
میوندوال را چندین بار میبیند. بار نخست که شاگرد مکتب بود و بار آخر بعد از استعفای او از پُست صدارت عظمی؛
داکترنوین (وزیر اطلاعات کلتور)، ۱۹۷۳، بحرانی ترین دوران زندگی ناشناس بعد از بازگشت از شوروی بود. رییس طبع کتب بیهقی بود که نوین پیشنهاد چاپ کتابی را مینماید. ناشناس ارزشی در آن کتاب برای چاپ نمیبیند و نمیپذیرد و اینجا کشیدهگی هایی میان ناشناس و نوین ایجاد میشود؛
داوودخان، ناشناس، احمد ظاهر و احمد ولی را احضار میکند تا سرود ملی بسازند در حالی که هیچ متن و شعری را برای شان پیشنهاد نمیکند. مسئلهٔ دیگر ارسال ناشناس به امر داوود خان به پشاور جهت تجلیل جشن استقلال افغانستان میباشد که ناشناس رد میکند، چون نمیخواست شکار برنامه های تفریحی و نمایش های صحنه شود وچهره اش در این مسایل ظاهر شود و خواست از باز شدن راه برای اجرای آنگونه کنسرت ها جلوگیری کند ، لذا رد میکند که منجر به تبدیلیاش به حیث مدیر اخبار در ننگرهار گردید. وظیفهٔ ننگرهار را نمیپذیرد و خانه نشین میشود.
نور محمد ترهکی، جولای ۱۹۷۸: خانوادهٔ داکتر فطرت با نورمحمد ترهکی از گذشته روابط صمیمی داشتند. دوست پدرش (در بمبی و کراچی) بود و او را «کاکا» خطاب میکردند. گاهی ترهکی سلیمان لایق را وظیفه سپرد که داکتر ناشناس را به دیدارش بیاورد بعد از سومین بار اصرارِ ترهکی، بالاخره سلیمان لایق اجباراً به ناشناس میگوید که «بابا» میخواهد ترا ببیند. سوار موتر در نزدیکی قصر، سلیمان لایق میپرسد: «اسلحه نداری؟». ناشناس میگوید که من به دیدار بابا میروم و اینجا تفنگچه چه نیاز است و من که حزبی نیستم، تفنگچه هم ندارم. بعد از ورود به سالون قصر، ترهکی سلیمان لایق را موقع نمیدهد که با ایشان بنشیند و برایش میگوید که برو به حفیظ الله امین بگو که دیروز با ژورنالیست فرنگی مصاحبه کردم. اگر چیزی اضافه یا کم میکند، اصلاح نهایی را نماید. چون به فکر خود اطمینان نداشت و اختیار را به امین داده بود. سپس به لایق میگوید که ایشان را تنها بگذارد. به مجرد بیرون رفتن لایق از در، ترهکی به علامت «پراندن» ایشان، دو انگشت را روی کفهٔ دست دیگر بهم ضربهٔ «امپلق» میزند و میگوید: «پرچمی ها را زدیم.» و برای ناشناس میگوید که از این بعد هدایت کارهای رادیو را از خیال محمد کتوازی (معین رادیو تلویزیون) بگیر نه از سلیمان لایق (وزیر رادیو تلویزیون) . ناشناس تأ کید به رعایت سلسلهٔ مراتب میکند و تأیید میکند که به معین مراجعه خواهد کرد.
ترهکی از ناشناس میپرسد که مردم در مورد شان چه میگویند. ناشناس میگوید که من مصروف مراجعین استم و در زمینه فرصت نیافته ام که بشنوم. از جانبی چون من رییس رادیو استم، احتمال دارد به من چیزی نگویند. ترهکی اصرار میکند. ناشناس میگوید که شنیده ام که میگویند خلقی ها از دهات آمده اند و سویهٔ فرهنگی شان عقبمانده است ولی پرچمی ها مردم شهری اند و نطاقی و تقریر شان بهتر است. ترهکی با جنباندن سر میگوید که اگر چنین میبود کارل مارکس نمیگفت«کارگران جهان متحد شوید» او میگفت «نطاقان جهان متحد شوید.»
حفیظ الله امین، که رفتارش را بسیار هتلر مآبانه خوانده است؛
ببرک کارمل را سه بار میبیند که دوبار نخست به دلیل برخورد عقده یی او، به هم سلام نمیدهند و همکلام نمیشوند.
داکتر نجیب را بار ها میبیند. گاهی او با نیرنگ خادیستی مانع فروش خانه اش میشود و بعد کار سفارت مسکو را بر او می قبولاند و گاهی هم خاطرهٔ زشت میدان هوایی ماسکو در جریان برگشت نجیب به کابل است، که داکتر فطرت را توسط جنرال روسی KGB مجبور به رفتن به پاکستان و یا لندن جهت مذاکره با پیر گیلانی میکند و آن برخورد نجیب در حضور هیئت مشایعت کننده برای داکتر فطرت نابخشودنی و فراموش ناشدنیست. درنهایت داکتر فطرت به این ذلت تن نمیدهد که به نمایندهگی KGB برای حل مسئلهٔ «مصالحهٔ ملی» با گروهی از مجاهدین تماس گیرد.
دیگر رویدادهای زندگی
در هشتم اکتوبر۱۹۹۰ با خانواده وطن را از راه جلال آباد به قصد هجرت به پاکستان ترک کرد و در اسلامآباد اقامت گزیدند. چون ناشناس از شهرت فراوانی در منطقه به خصوص پشاور و کویته برخوردار بود، مورد توجه و استقبال مردم و دولت پاکستان قرار گرفت و سازمان آی.اس.آی. نیز کوشید تا مگر بتواند از نام او استفاده کند. داکتر صادق فطرت که مانند میلیونها مهاجر افغانستان از «بدِ حادثه» مجبور به ترک وطن شده بود، با وجود تماس های نمایندهٔ دولت پاکستان، هیچگونه طرح همکاری سیاسی را نپذیرفت و روابطش در گسترهٔ کار فرهنگی و ضبط آهنگ هایش باقی ماند و مصاحبه هایی که با تلویزیونهای پاکستان داشته است، گواه این حقیقت اند.
در ۲۶ سپتمبر ۱۹۹۱ دولت انگلستان پناهندگی داکتر ناشناس را میپذیرد و با خانواده به انگلستان میروند. از آن بعد به خلاقیت های هنریاش بیشتر تمرکز میکند و آهنگهایی تازه ضبط و کنسرتهایی در آمریکا، اروپا و آسترالیا اجرا میکند که همواره مورد استقبال شدید هموطنانش قرار میگیرد و با هنرش، اشتیاق مردم افغانستان در موسیقی و معرفی موسیقی افغانستان به نسل جوان افغانستان را پاسخ میدهد.
ناشناس با صدای جادویی و موسیقی جاودانش که در قلب میلیونها فرد کشورش جا دارد در کنار نام سترگ هنری خویش، امروز به مثابهٔ بنیان گذار انقلاب فرهنگی افغانستان شناخته شده است و این برمیگردد به ایستاده گی او در برابر بیداد و جعل بخشی از تاریخ افغانستان.
ناشناس در دو کتابی که به تلاش داکتر صبورالله سیاسنگ در موردش تدوین یافته اند، با ابراز نظر و شهادت تاریخی سخن پوهاند عبدالحی حبیبی (پسر کاکای پدرش)، راز جعل کتاب «پټه خزانه» (خزانهٔ پنهان) را افشا میکند که از جانب دولت شاهی کشور و به حکم سردار هاشم خان (صدر اعظم )، سردار نعیم خان (وزیر معارف) و شاه محمود خان (وزیر حربیه) دوران ظاهر شاه و بدون شک طرح و دخالت محمد گل مومند، بر استاد حبیبی تحمیل شده بود.
داکتر فطرت ناشناس بعد از اخذ سند دکتورا در زبان پشتو، مورد پرسش اصالت پټه خزانه قرار میگیرد و در زمینه جویای صحت پټه خزانه از استاد عبدالحی حبیبی میشود و با استدلال و استناد به زبان نخستین شعر پټه خزانه (زه یم زمری پر دی نری له ما اتل نشته) که آن را زبان امروز تشخیص میدهد، بآلاخره حبیبی سفرهٔ حقیقت مسئله را که از جانب دولت سابق (ظاهرشاه) برای تثبیت قدامت زبان پشتو بر وی تحمیل شده بود، می گُستَرد و بر ناشناس دَین میگذارد که بعد از مرگش، او را از خلق این دروغ تاریخ برائت دهد و این داغ را از نام استاد حبیبی بردارد، چه حبیبی میدانست که هنوز در روزگارش زمینهٔ آن بحث میسر نبود و فشردهٔ حکایت چنین است:
کتاب پټه خزانه در سال ۱۹۴۰ به دستور اشخاص نامبرده توسط استاد عبدالحی حبیبی با همکاری امین خوگیانی، عبدالرووف بینوا، عبدالشکور رشاد و شاید هم دیگرانی به نگارش میآید و بیشترین اشعار آن از بی نوا میباشد و دولت افغانستان آن را منحیث سند معتبر تاریخ ادبیات پشتو که در آن از ۵۱ شاعر (نامعلوم و فاقد دیوان) که ۶ بانو را نیز در بر میگیرد، به مثابهٔ اثر یافت شدهٔ دوران محمد هوتک مطرح میکند و نخستین شاعر آن را «امیرکرور» میخوانند که گویا بیشتر از ۱۲۰۰ سال پیش زندگی کرده است و این تاریخ در نصاب تعلیمی کشور نیز گنجانیده میشود. هزاران نسخه از پټه خزانهٔ جعل شده به چاپ میرسد و محتوای آن منحیث سند تاریخ ادبیات پشتو بر مردم تحمیل میگردد.
گرچه ادبیات شناس و پژوهشگر نامدار پشاور مرحوم قلندر خان مومند در سالیان نخست مطرح شدن پټه خزانه، آن را طی مقاله های پژوهشی، پیهم جعل خواند و هیچ پاسخ علمی و مستدل از جانب حامیان پټه خزانه برای کتاب «پټه خزانه فی المیزان» (که هم حجم پته خزانه بود و به زبان پشتو به نگارش آمده بود) ارایه نگردید، و نویسندهٔ آن ممنوع الدخول به افغانستان گردید و کتابش در افغانستان ممنوع الطبع اعلان شد. ولی ابراز نظر داکتر ناشناس (۲۰۱۹-۲۰۲۳) جماعتی را برآشفت و بر او سنگ بهتان و اتهام ریختند.
هنوز بیان جعل پته خزانه حساسیت برانگیز بوده و شماری (چون اسماعیل یون و دیگر راهیان مکتب محمد گل مومند) این کتاب را همسنگ قرآن مجید خوانده اند که به این نتیجه میرسیم که آنها نه قرآن خوانده اند و نه پټه خزانه را صفحه زده اند، ولی ناشناس به حامیان جهل و جعل با جسارت و خردمندی میگوید که: «حقیقت دیروز را برای درک درست امروز و تعیین مسیر فردا باید بدانیم!»
ناشناس در کنار توجه به موسیقی، ادبیات، و خوانش سروده ها در سه زبان ، رسالت خویش را در رسانیدن پیام خویش به وسیلهٔ آهنگهایش به مردم هنرمندانه ادا کرده است و یگانه هنرمند افغانستان است که بیشتر از ۹۰ در صد آهنگ هایش در زیادتر از ۷۰ سال سابقهٔ هنری او در حافظه و ورد زبان شنونده ها و دوستدارانش باقی مانده است.
قدم ارزشمند دیگر ناشناس در جهت دستیابی به حقوق هنری هنرمندان افغانستان است که از سالها پیش بر حق کاپی آهنگها تأکید کرده است. داکتر فطرت ناشناس در سال ۲۰۲۰ امتیازات هنری خود را به بنیاد/انتشارات شاهمامه در هالند واگذار کرده است و این مؤسسه برای ثبت حقوق هنری ناشناس تلاش و کوشش کرده است و اکنون موسیقی این هنرمند ارجمند از سرقت و سوء استفاده در سطح جهان مصئون میباشد.
داکتر صادق فطرت ناشناس ایام بازنشستگی خویش را در کنار خانواده و دوستانش در لندن سپری میکند و مصروف ثبت آهنگ ها و طرزهای بکر دیگریست و هم در تهیهٔ کلپ های ویدیویی آهنگهای سالیان پیش خویش فعال است و با امید به نسل جوان و فردای کشور اینک دستگیر و رهنمای آوازخوانان تازهگام نیز میباشد.
یادآوری: برای شنیدن جزئیات بیشتر زندگی ناشناس لطفن به ویبسایت رسمی شان مراجعه فرمایید.
www.nashenas.org
Dr. Sadiq Fitrat Nashenas’ın Biyografisi
"Nashenas Ezgilerle Yarım Asır", “Nashenas Nashenas Değil”, “Ben temizim, Sen Kuşkulusun”
kitapları ve Dr. Nashenas’la birebir diyaloguma dayalı olarak yazılmıştır.
Yazan: Manizha Naderi, Shahmama Yayınevi direktörü 24 Ağustos 2020, Hollanda
Çeviren: Şahit Safi
January 2024 (updated)
28 Ocak 1935’te Kandahar’ın muhafazakar bir kasabası olan Habibi’de Sadiq adında bir çocuk doğdu. Soyu Babur Khan Kakar’ın torunlarından, 18. yüzyılda Zhob kasabasının Kakaran köyünden Kandehar’a göç etmiş olan Habibullah Akhundzade’ye dayanıyor. Babası Mohammad Rafiq çağın yaygın olan öğrenimini görmüş, Arapça, İngilizce ve Hintçeyi öğrenimi görmüştü. Muhtelif zamanlarda maliyecilik ve öğretmenlik yaparak vatanına hizmette bulunmuştur.
Sadiq, hayatının ilk yıllarını Kandahar’da orta gelirli bir ailede annesi ve 3’ü çocukken ölen 4 kız kardeşiyle birlikte yaşıyordu. Birinci sınıfa Shalimar okulunda başladı. Babası 1940’ta Hint Britanyasına ait olan Karachi Ulusal Bankasına tayin edildi. 1941’in sonları veya 1942’nin başlarında ailesiyle Karachi’ye taşındı. Yaklaşık beş yıl Karachi’de yaşadı bu vesileyle Hintçeyle tanıştı. On yaşındayken tek erkek kardeşi Habiburrahman doğdu. Böylece klasik bir Afgan aile tamamlanmış oldu.
Babası 1946’da Sadık’ı Delhi’ye götürdü, böylece küçük yaştan itibaren yeni bir dünyaya tanıklık etti. Fakat bir yandan 11 yaşındaki Sadık için düşkün olduğu anne hasreti zorluydu. Belki de anne huzurunu Hint müziğinin büyüleyici tınısında bulmuştu, kendini müzikle avutuyordu. Böylece onun genç bilinci doğunun zarif ve asil melodileriyle tanışıyordu. Genç Sadık Hindistan’ın siyasi büyüklerinden Dr. Zakir Hussein (Zakir Hüseyin) (1967-1968 Hindistan’ın Cumhurbaşkanı) ile görüşme fırsatı buldu ve onun hocalık yaptığı Okhla’daki Yamuna nehrinin kıyısında olan Camiat-ül Milliye okuluna girdi; Hindistan’ın bu sevilen şahsiyetinden Farsça, Hintçe ve hattatlık dersleri aldı. Şüphesiz Hindistan’ın bu görkemli atmosferi Nashenas’ın özel hayatı, sosyal ve sanatsal kişiliği üzerine oldukça büyük etki bırakmıştır. Bir yandan Delhi’nin sıcak havası, diğer yandan babasının fazla denetimci olması anne hasretini daha çok arttırmıştı.
Kader Delhi’den Pune’ye gitmesinden yanaydı. Babasının dostu Ibrahim Batta’nın yardımıyla Pune’ye gittiler ve oradaki Christian Convert School’a yazıldı. Orada Hintçesini daha da geliştirdi, şehrin güzelliği ve yumuşak havası da doğasına uyumluydu. Baba oğul 13 ay orada kaldılar, ardından Karachi yolunu tuttular. Oradan sırayla Baluchistan, Kuwete, Peshaver ve Kashmir’e gittiler. Bu arada babasının ticareti biraz büyümüştü.
Baluchistan/Chaman’de bir yıl kaldı. Buradaki okulda öğrenciler bir gün okulun açılış yıl dönümünü kutlarken masalara vurup Sadık şarkı söylüyordu. Okul idaresinin bundan haberi olmuş ve Nashenas idareye çağrılmıştı. Sadık bundan dolayı azarlanacağını düşünmüş, bu yüzden inkar etme kararı almış. Sonra onu takdir etmek için idareye çağırdıklarını öğrenmiş. Sonra kısa bir şiir parçası için beste yazmış ve onu bütün öğrencilerin önünde okumuş. İlk hediyesi de büyük bir madalya ile 5 cilt dini risaledir. 1948’de babasıyla birlikte yurda dönüyorlar ve 1949’da Habibia okulunun 8. sınıfına yazılır. Gün geçtikçe Kâbil’de ailenin ekonomik durumu zorlaşıyordu, Sadıksa daha çok hayatının manevi boyutu hakkında düşünüyordu.
Edebiyata oldukça ilgiliydi. Sanatsever babasının da ilgisi olan Fars ve Peştu klasik edebiyatı büyüklerinin eserleriyle tanıştı. Şiir, müzik ve sahne gösterisinde oynamaya merak sarmış ve zaman zaman okulda düzenlenen programlara da katılıyordu. Orada da çok beğeni toplardı.
Sanata ilgisinin yanında sorgulayıcı ve kendine güvenen bir ruhu da vardı. Fıtratında olan bu sorgulayıcılık ona yüklenen bazı gelenekselliklerden arınmasını sağladı. “Habibi” soyadıyla özdeşleşen siyasi kargaşalar yüzünden zaman zaman o da müteessir oluyordu. Bunun yanında kişiliğini de tanıtan bir isme sahip olma arzusundaydı. Kendisini anlatan şu iki kelimeyi sadece 16 yaşındayken isim ve soyisim olarak seçti: Sadık ve Fıtrat. Bu ismi ilk defa başbakan Maiwandwal’ın okulu ziyaret ettiği sırada karşısında makalesini okuyup bitirdikten sonra kendisini tanıtmak için kullanmıştır. Belki de bu seçim Mahmud Habibi’nin (amcasının oğlu) Fransa’dan bir mektup göndererek Sadık Habibi’nin şarkı söylemesine çirkin bir tepki göstererek “Habibi ailesinin tarihi üzerindeki kara leke” demesine bir cevap olmuştu. Babasıysa bu seçimini “ani karar” diye nitelendirmişse de soğukkanlılıkla karşılamıştır. Babası ciddi ve kaideli bir adamdı ve baba-oğul ilişkileri her zaman babanın istediğine göre ilerlemeliydi ki bu Sadık’ı oldukça sıkıyordu ama annesi şefkat, merhamet ve oğlunun doğasını göre davranıyordu. O, oğlunun gurur duyulacak bir insan olduğu ve yetenekli olduğunu biliyordu.
Nashenas daha genişe açılmanın ilk çabası olarak Hintçe bir makale yazıp radyoda seslendirdi.
Sonrasında radyonun Hintçe programında sunucu oldu, bazen çeviri de yapardı.
Radyoda Utad Qasem, Ustad Sarahang, Ustad Rahim Bakhsh, Ustad Brishna, Ustad Khyal gibi büyük ve meşhur sanatçılarla yakından görüşme fırsatı buldu. Bazen oyunculuk maksatlı sahneye de çıkardı ama onun ruhunda müzisyenlik vardı. Bu sebeple müzik onu diğer ilgi alanlarından daha çok çekiyordu. Ara sıra Saigal’in şarkılarını, kendi dokunaklı sesiyle mırıldanırdı.
Ustad Brishna’nın hediye ettiği harmoniumu (Hint müziği sazı) yanından hiç ayırmazdı ve sazını alarak babasından gizlice şarkı söylerdi. 1953’te Ustad Yaqub Qasemi’ye verdiği sınavla radyoda icra etmeye hak kazandı. O yılın sonuna kadar 4 şarkıyı “bı̂bak”, “pervâz” ve “rastnihad” takma isimleriyle Kâbil Radyosu’nda kayıt altına aldı. İlk Peştuca şarkısının ismi “Tore Sterge Khomari Derta Krem Nala Zari”, ardından da “Sterge Narges Khole De Ghuncha Sra De Laban Laila” Daha sonra ise “Nashenas” takma ismini almıştır. İlk Farsça şarkıları “Haselam Zin Mazrea Be Bar Namedanam Chi Shod” ve “Az Ghamat Miram Ai Dilruba Ta Ba Kai”dır. 3-4 program sonra radyonun müdürlüğünde çalışan bir görevlinin yüzüne söylediği “Alınmazsan artık radyoda şarkı söyleme” diyerek radyoyu arayan ve sesinin kötülüğünden şikayet edip küfreden dinleyicilerden bahsetmişti, bu Nashenas’ı derinden sarstı.
Sadık Fıtrat üzgün ve umutsuz bir ruh haliyle eve dönüyor ama annesinin şu sözleri ona moral veriyor ve onu daha çok çabalamaya itiyor: “Üzülme. Şairler, yazarlar ve müzisyenler şair, müzisyen ve sanatçı olarak doğmazlar. Çok çabalamış, hoşlarına gitmeyen pek çok şey işitmişler, hakaretler işitmişler ta ki yüksek makamlara ve raddelere ulaşabilmişler...”
Sadık Fıtrat musikiyle uğraşmanın yanı sıra bazen şarkı sözü de yazardı. İlk defa hem sözünü hem bestesini yaptığı şarkısıyla radyo kayıt dairesine gittiğinde anons için ismi sorulunca: “Naşinas” der.\ yıl 1954. Radyonun teknik müdürü Mahdi Habib Naşinas’ın şarkısının dinleyiciler tarafından çok güzel karşılandığını söyleyince Ustad Zaland başka bir şarkıyı daha kaydetmesi gerektiğini söyler ve böylece Nashenas ilk gelişme adımını başarıyla atmış olur.
Aradan 4 yıl geçer fakat Nashenas’ın sesine hayran olan babası hâlâ radyoda şakıyan bu bülbülün, kendi gölgesi altında yetişip zirvelere uçtuğunu bilmiyordu, ancak kaza sonucu onun kendi oğlu olduğunu öğreniyor. Nashenas o kadar ünlenmişti ki Afganistan’ın en ücra köşelerinde bile ismi biliniyor ve zevkle dinleniyordu.
9 Ağustos 1973’te Fawzia Naseri ile evleniyor; Amjad ve Arshad adlarında iki oğulları ve Lema adında bir kızları var. 1991 yılından beri aile Londra’da yaşıyor.
Sadiq Fitrat Nashenas’ın Öğrenim Dönemleri, Görevler ve Seyahatleri:
1955-1959 Hukuk ve Siyasi Bilimler Fakültesi (İktisat alt dalı) Kâbil Üniversitesi. (O dönemde ayrı olarak iktisat fakültesi bulunmuyordu)
1959-1960 Ticaret Bakanlığında görev (3-4 aylığına)
1960- Ustad Benawa’nın (Radyo başkanı) ricası üzerine radyo dışı yayınlar müdürü olarak işe başladı.
1962-1966 Rus Dili ve Edebiyatı öğrenimi için, Moskova’ya gitti.
1966- İhtiyat okulunda askerliğe başladı. (6 ay öğrenim ve 6 ay subay olarak görevini yerine getirdi), Kâbil.
1967-1970 Peştuca’da doktorasını almak için, Sovyetler birliği’ne gitti, tez konusu: Rahman Baba’nın Şiirindeki İrfan ve Tasavvuf.
Dairetülmaarif Tarih Kurumunda göreve başladı.
1971-1973 Kral Zahir Şah’ın isteği üzerine müzik öğrenimi için Hindistan’a gitti. Bharatiya Kala’da klasik Hint müziği öğrenimi gördü.
1973- Beyhaqi yayınevi basım müdürü oldu, Naşinas’ın yaşamındaki bunalımlar bu döndmde başladı.
Radyonun genel başkanlık görevini üstleniyor.
Radyonun edebiyat ve müzik bölümü başkanı.
Afganistan Radyosu sanat ve edebiyat dairesi üyesi oluyor.
1980-1989 Moskova büyükelçiliğinde göreve başlıyor. (daha çok büyükelçinin diğer büyükelçilerle görüşmelerinde tercümanlık görevini üstlendi ve büyükelçilik haber bültenini (İngilizce), Enayat Madani gittikten sonra sunmaya başladı.
1989- Dış işleri bakanlığına emeklilik başvurusu yaptı.
1989-Kültür bakanlığı üst kuruluna resmi üye olarak tayin edilmesi istendi ama Nashenas kabul etmedi.
Sanattaki Başarıları:
Nashenas’ın 270 Farsça, 100’den fazla Peştuca ve 30 Hintçe şarkısından 150 tanesi Farsça, 80 tanesi Peştuca ve 15 tanesi Hintçe olmak üzere toplam 245 tane şarkısının bestesi kendisine aittir.
Şu isimde birikimini aktardığı bir kitap kaleme almıştır: Nashenas’ın Ezgileriyle Yarım Asır (Half A Century With -Melodies of Nashenas) Yazan: Dr. Naşinas, 2017
Hakkında yazılan kitaplar:
-Nashenas Nashenas Değil (Fame in Anonymity), Dr. Saboorullah Siasang, 2019, (Kanada)
-Ben Suçsuzum, Sen Kuşkulusun (Innocent Suspect), Dr. Saboorullah Siasang (Kanada), 2020
-Nashenas’ın Nağmeleri (Melodies of Nashenas), Manizha Naderi (Hollanda), 2020
-Nashenas Nashenas Değil’e Dair, Dr. Inayatullah Shahrani (Kâbil), 2020
Afganistan’ın Yöneticileriyle Görüşmeler:
Dr. Sadiq Fitrat Naşinas’ın siyaset ve siyasetçi kavramlarından kaçınmasına rağmen kazandığı şöhret ve sanatsal başarıları dolayısıyla her zaman siyasetçilerin göz odağı olmuştur, şüphesiz kimisinin yersiz istekleri tatsız anların yaşanmasına vesile olmuştur ki bunları verdiği demeçlerde ve hakkında yayınlanan kitaplarda da açıklamıştır.
Kral Zahir Shah, 1970
Maiwandwal ile bir kaç kere görüşmüştür. İlk defa lise öğrencisiyken, son defa ise başbakanlıktan istifa ettiği zaman
Dr. Nawin (Dr.Nevin) (dönemin kültür bakanı) 1973 Nashenas’ın hayatındaki en bunalımlı zamandır. Beyhakı̂ yayınevinin basım müdürüyken Nawin bir kitabın basılması gerektiğini söyler. Nashenas ise söz konusu kitabın yayım için uygun olmadığını düşünür ve kabul etmez. İşte bu zamandır ki Nashenas ve Nawin arasında gerilim başlıyor.
Cumhurbaşkanı Davud Khan, Nashenas, Ahmad Zahir (Ahmet Zahir) ve Ahmad Wali’yi (Ahmet Veli) hiçbir metin veya şiir parçasını onlara sunmadan milli bir marş düzenlemeleri ve halka icra etmeleri için huzuruna çağırır.
Diğer bir mesele ise Davut Han tarafından Nashenas’ın Peshawer’de (Peşaver)Afganistan milli günü kutlamaları kapsamında konser vermesini istemesiydi. Nashenas bunu reddeder çünkü bu tarz sahne gösterilerinde ve eğlence programlarına çıkıp bir takım sinsi amaçların avı olmak istemiyordu. Bunun sonucunda işinden azledilip Nengarhar haber müdürü olarak tayin edilir. Nengrahar’daki işi kabul etmez o yüzden işsiz kalır;
Taraki, 1978 temmuzu;
Hafizullah Amin’i (Hafizullah Emin) Hitlere benzetmiştir;
Babrak Karmal: 3 defa karşılaştılar ki bunun ilk iki defasında Nashenas’ı hoş karşılamadığı için selamlaşmazlar;
Dr. Najib (Necip) ile defalarca görüşmüştür. Bir keresinde KHAD (Afganistan’daki sosyalist rejiminin istihbarat kuruluşu) üyeliğinin ona bahşettiği yüzsüzlükle evini satmaya engel olur. Sonra da onu Moskova’da çalışmaya zorlar. Bir de Necip’in Moskova’dan Kâbil’e dönüşünde havaalanında çirkin bir hatıra vardır; Dr. Nashenas’ı KGB (Sovyet istihbarat kuruluşu) generali vasıtasıyla Pakistan’a veya Londra’ya Pir Gelani (Geylâni) ile görüşmeye zorlar ve Dr. Necip’in bütün karşılama heyeti önündeki bu davranışı Dr. Fıtrat için affedilmeyecek ve unutulmayacak bir davranıştı. Sonunda Dr. Nashenas KGB’yi temsilen gerçekleşecek olan bu rezaleti mecburen kabul eder, kafa tutmayı bırakır ve Ulusal Uzlaşma meselesini çözüme kavuşturmak için Mücahitlerle iletişime geçer.
Hayatındaki Başlıca Diğer Önemli Olaylar:
8 Ekim 1990’da aile Jalalabad yolundan Pakistan sınırına geçerek vatanı terk etmek zorunda kaldılar
İslamabad’a yerleştiler. Nashenas bütün Pakistan’da ve özellikle de Peşaver ve Kuweta’da (Kuvete) büyük bir üne sahipti. Bu yüzden Pakistan halkı ve hükümeti tarafından büyük ilgiyle karşılandı.
Nitekim ISI da (Pakistan’ın İstihbarat Teşkilatı) onun ismini kendi yararına kullanmak için çabalamıştır. Dr. Sadık Fıtrat diğer milyonlarca Afgan mülteci gibi vatanı terk etmeye mecbur kalmıştı. Pakistan hükümet temsilcileri pek çok kez yanına gidip hükümetin isteklerini ilettiyse de o asla onların siyasi birliktelik isteklerini kabul etmedi ve sadece kültürel ilişkisiyle yetindi. Kaydedilmeyen bir kaç şarkısını ve bir kaç televizyon söyleşisi gerçekleştirdi.
26 Eylül 1991’de İngiltere hükümeti Nashenas’ın iltica başvurusunu kabul etti ve ailecek İngiltere’ye taşındılar. Ondan sonra daha çok sanatsal işlere odaklandı ve pek çok yeni şarkı besteledi, Amerika, Avrupa ve Avusturalya’da birçok konserler verdi. Halkın büyük ilgisiyle karşılanıyordu ve sanatıyla yeni nesle asil Afgan müziğini sevdiriyordu. Dr. Nashenas büyülü sesinin ve gönülleri fetheden eşsiz müziğinin yanı sıra Afganistan’ın kültür reformunun kurucusu olarak biliniyor. Sebebi ise onun cesurca, korkmadan Afganistan tarihinin sahte bir bölümünü ifşa etmesidir.
Nashenas son iki kitabında Dr. Saboorullah Siasang’ın telifiyle Abdulhai Habibi’nin (babasının amcaoğlu) “Patta Khazana” (Saklı Hazine) kitabı hakkında ona verdiği sırrı ifşa etti. Kral Zahir Şah’ın döneminde Sardar Hashim Khan (Serdâr Hâşim Han, başbakan), Sardar Naim Khan (Serdâr Naim Han, eğitim bakanı), Shah Mahmud Khan (Şah Mahmut Han, harbiye bakanı) ve Mohammad Gul Khan Momand (Muhammed Gülhan Mumend) tarafından
Abdulhai Habibi’ye(Abdülhey Habibi) zorla yazdırıldı. Dr. Fıtrat Nashenas kendi doktora diplomasını aldıktan sonra Patta Khazana’nın gerçek bir kitap olup olmadığını araştırmaya ve sorgulamaya başlamıştı ve bunu öğrenmek için Abdulhai Habibi’ye sorar. Habibi’ye Peştuca’nın ilk şiiri olduğu sanılan “za yem zmaray pa de naray”ın o zamana ait bir şiir olamayacağını söyler. Sonunda o da gerçeği Nashenas’a ifşa eder ve bunun eski monarşi hükümetinin Peştu edebiyatının tarihini, olduğundan daha eski göstermek için kendisine zorla yaptırdığı bir iş olduğunu söyler. Nashenas’a da kendisinin ölümünden sonra bu gerçeği ifşa etmesi için görev yükler ta ki bu denli büyük bir yalanın yükünden vicdanını kurtarabilmiş olsun. Habibi o zamanın bunu açıklamak için uygun bir zaman olmadığını gayet iyi biliyordu. Dahası var:
Patta Khazana 1940 yılında adı geçen şahıslarca zorla Habibi’ye Amin Khugyanai(Emin Hugyanay), Abdurrauf Benawa (Abdüreuf Bîneva) ve Abdulshukoor Reshad’ın(Abdülşükür Reşat)yardımıyla kaleme alındı. Kitaptaki çoğu şiir şair Bineva’ya aittir. Ama o zamanın Afgan hükümeti bu eserin kaybolup sonradan Habibi tarafından bulunan muteber bir tarihı̂ belge olarak tanıttı, 6’sı kadın olmak üzere içinde 51 şair (bilinmeyen ve divansız) zikredilir ki ilk şair olarak “Amir Koror”u tanıtır. Güya 1200 yıl önce yaşamış olan bu şaire eğitim müfredatında da yer vermişlerdi. Patta Khazana’dan binlerce cilt basılır ve içeriği Peştuca edebiyatının büyük bir belgesi olarak halka sunulur.
Patta Khazana’nın yükseldiği o ilk yıllarda ünlü bir edebiyatçı ve araştırmacı olan Qalandar Momand (Kalender Mumend) bu kitabın sahte olduğunu söylese ve kitap eleştirisi olarak “Patta Khazana Fil Mizan” diye bir kitap yazsa da Patta Khazana’yı destekleyenler tarafından cevap olarak hiçbir bilimsel ve akla yatkın argüman sunulamadı. Nitekim hükümet tarafından yazarın Afganistan topraklarına girişi de, kitabının Afganistan’da basılması da yasaklandı; Ama bugün bile (2019-2020) Dr. Nashenas’ın bunu açıklaması ona çok haşin tepkilerin yağmasına sebep oldu ve ona türlü türlü ithamlarda bulunuldu.
Patta Khazana’nın sahte olduğunu söylemek hâlâ tepki topladı ve hatta (İsmail Yoon gibi) bazılarınca bu kitap Kuran-ı Kerim ile eş tutuldu. Buradan şu sonuca varıyoruz: bunu yapanlar ne Kuran okumuş ne de Patta Khazana’nın iki sayfasını okumuştur. Nashenas ise cehaletin ve sahtekarlığın yandaşlarına şu mesajı vermiştir: “Dünün hakikatini bugünün doğru anlaşılması ve yarınlardaki yolumuzu bilmemiz için öğrenmek zorundayız!”
Nashenas müzikal, edebi ve şarkılarını icra ettiği 3 dilin telaffuzunu başarıyla sergilemesinin yanısıra halka mesaj ulaştırmayı da kendine görev addeden ve bunu sanatı aracılığıyla başarılı bir şekilde yapmış olan bir sanatçıdır. O Afganistan’ın son 70 yıllık tarihine damgasını vuran ve şarkılarının %90’ına yakını aradan yıllar geçtikten sonra halen halkın beğenisine mazhar olan tek sanatçıdır. Afganistan Sanatçılar Topluluğu kendisine “Afgan Müziğinin Kralı” lakabını vermiştir. Nashenas 1 Ocak 2023 dünya müzik gününde Hollanda’da konser vererek sanat düşmanlarının cehaleti karşısında dimdik durduğunu ve cehalete karşı sesini yükselttiğini herkese ilan etmiştir.
Afgan sanatçılarının sanatsal haklarını güvence altına alma yolunda attığı bir diğer kıymetli adım eserlerin kopyalanması halinde telif hakkı üzerinde her zaman vurgu yapmasıdır. Bu bakımdan eserleri dünyaca resmen tanınan ve hakları güvence altına alınan ilk Afgan sanatçıdır. 2020 yılında sanatsal imtiyazlarını Shahmama Derneğine (Hollanda) sunmasıyla bu kurumun Nashenas’ın sanatsal haklarının tespiti için gösterdiği çaba ve uğraşlar sonucunda bugün bu kıymetli sanatçının eserleri kurumlar ve kişilerce çalınma ve suistimal edilme ihtimalinden uzaklaşmıştır.
Dr. Sadiq Fitrat Nashenas emeklilik günlerini Londra’da ailesinin yanıbaşında geçiriyor ve yeni şarkılar ve bestelerini yaratıyor. Gençlere umutla yeni başlayanların destekçisi ve yol göstereni oluyor.
د داکتر صادق فطرت ناشناس پيژندګلوي
نیمه پېړۍ د ناشناس له ترانو سره ، ناشناس، ناشناس نه دی، زه بی ګناه یم، ته بدګمانه یې
او له داکتر ناشناس سره نېغې اړیکې
لیکواله: منیژه نادري، د شاهمامې انتشاراتو مسؤوله
July 2024 (updated)
په ۱۳۱۳ لمریز کال د سلواغې د میاشتې په اتمه چې د ۱۹۳۵ میلادی کال د جنوری له ۲۸ سره یې سمون خوري، په قندهار کې د حبیبي روحاني کورنۍ کې یو ماشوم نړۍ ته سترګې وغړولې چې صادق نومېده. شجره یې د بابر خان کاکړ د اولادې حبیب الله خان آخندزاده ته رسیږي چې په اتلسمه میلادي پېړۍ کې د ژوب د کاکړانو له سیمې څخه، کندهار ته کوچیدلي ول. پلار یې محمد رفیق د وخت مروجه علوم او همداراز عربي، انګلیسي، او اردو یې زده او د زده کړې او اقتصاد په برخه کې یې د هېواد لپاره صادقانه خدمتونه کړې دي.
صادق له خپلو څلورو خویندو سره چې درې یې په ماشومتوب کې مړې شوي، د ژوند لومړني پړاوونه یې د کندهار ولایت په یوه غریبه کورنۍ او د خپلې مور له مینې ډکې غیږه کې تیرې کړې دي او همدا راز خپلې لومړني زده کړې یې د کندهار ولایت د شالیمار په ښوونځي کې ترسره کړې. پلار یې په ۱۹۴۰ م میلادي کال کې د کراچي په ملي بانک کې چې د بریتانوي هند پورې اړوندېږي په دنده وګومارل شو او ۱۹۴۱ په وروستیو یا هم د ۱۹۴۲ په لومړیو کې له کورنۍ سره کراچۍ ته کډه شو. او هلته یې په پنځه کلنه موده کې له اردو ژبې سره بلدتیا پيدا کړه.
نوموړی لس کلن و چې یوازینی یې د حبیب الرحمن په نامه او وروسته درې خویندو یې هم نړۍ ته سترګې وغړولې چې له دې سره د یوه معیاري افغانې کورنۍ تشه ی ډکه شوه.
پلار یې نوموړی په ۱۹۴۶ کې له ځانه سره ډهلي ته بوته او په کمکي عمر کې یې له بلې نړۍ سره بلدتیا پیدا کړه. له بلې خوا یوولس کلن صادق ته له مهربانې مور لرې والۍ سخت و او ښایي چې د هندي موسیقۍ په اورېدلو سره یې ځان ته ډاډ ورکاوه چې د همدې موسیقۍ په اورېدو سره یې خپل ځوان ذهن د شرقي اصیلې موسیقۍ له هارمونې سره آشنا کړ.
صادق په زلمیتوب کې د هند د سیاسي نړۍ له یوه مخور او لوړپوړي سیاسي چارواکي داکتر ذاکر حسین چې د ۱۹۶۷ څخه تر ۱۹۶۸ د هند ولسمشر پاتې شوی د مستقیمې اړیکې ویاړ له ځانه سره درلود او له نوموړي محبوب شخص څخه یې د جامعه ملیه په نامه په یوه زده کړیز ځای کې چې د اوکهلا په نامه سیمه چې د جمنا سیند تر څنګ یې موقعیت درلود، فارسي، اردو او خوشنویسي زده کړ او پرته له شبهې چې یادې زده کړې د صادق پر شخصي، ټولنیز او هنري ژوند باندې ژوره اغېزه وکړه. د ډهلي تودې هوا یوه خوا، پلار کلک اصول بله خوا، د مور نازونه یې پر زړه سخت ورېدل.
برخلیک او د پلار د ملګري ابراهیم باتا مشورې، نوموړۍ یې له ډهلي څخه پونې ته ورساوه او هلته په Convent School کې شامل شو.اردو/ هندي ژبه یې هلته پخه زده کړه او د پونې معتدله هوا یې خوښه شوه. صادق وروسته له دیارلسو میاشتو له خپل پلار سره لومړۍ کراچۍ او بیا چمن، کویټه او کشمیر ته ولاړ چې دا مهال یې د پلار سوداګري هم لږ پرمختګ وکړ.
هلته یې د یوه کال په اوسېدو سره، د چمن/بلوچستان د ښوونځي زده کوونکي د یادې ښوونځی د جوړېدو لمانځغونډه نیسي چې په دې لمانځغونډه کې د ښوونځي زده کوونکي پر مېزونو طبله وهله او صادق ورته سندرې ویلې.
د صادق د سندرو ویلو خبره د ښوونځي تر ادارې ورسېده او نوموړۍ یې د پوښتنې لپاره ادارې ته وروغوښت. صادق پدې فکر و چې ښايي د ښوونځي مسوولین یې وځپي، خو ډېر ژر پوهېږي چې د خپل ښکلي آواز له امله د ادارې لخوا ستایل کېږي. د بلې سندرې لپاره کمپوز جوړوي او لومړنۍ ډالۍ یې یو لوی مډال او ورسره پنځه جلده دیني رسالې دي.
په ۱۹۴۸ کې له خپل پلار سره وطن ته راګرځي او په ۱۹۴۹ کې د حبیبیې ښوونځي په اتم ټولګي کې شاملېږي. په کابل کې یې ورځ تر بلې د کورنۍ اقتصادي ستونزې ډېريږي خو صادق خپل ټول پام یې معنوي اړخ ته دی او د وخت په تیرېدو سره د ادبیاتو اساسات زده کوي. په زلمیتوب کې د پښتو او فارسي کلاسیکو ادبیاتو له آثارو سره چې د پلار د خوښې آثار یې دي پيژندګلوي پيدا کوي. له شعر، موسیقۍ او تمثیل سره مینه ښيي او کله کله د ښوونځي په پروګرامونو کې تر برخې اخیستو وروسته ستایل کېږي.
صادق د دې ترڅنګ چې هنر سره یې نه شلېدونکې اړیکه درلوده او په دې نپوهېده چې دې برخه کې به څومره ګلان روزي، د خپل فطري غرور او متجسسه روح له کبله په ځان پيژندنې پسې و او غوښتل یې څو له تحمیل شوي سنتي کړی څخه ځان وژغوري.
سیاسي ناخوالو چې د ده د کورنۍ نوم سره یې غوټه خوړلې وه، ځينې وخت د ژوند په چارو کې د نوموړي د مزاحمت لامل ګرځېده او له بلې خوا ځان یې د داسې نوم لپاره غوره ګاڼه چې د صادق شخصیت پکې نغښتی وي، نو له همدې وجې یې کله چې شپاړس کاله عمر یې درلود، د خپل هویت او ضمیر د ښکارندویی لپاره یې، ځان صادق فطرت وباله. شاید دا نوم یې د لومړي ځل لپاره هغه مهال چې میوندوال د دوی له مکتب څخه لیدنه کوله او صادق یې پر وړاندې خپله مقاله لوستله په اعلان کړی وي او یا هم دا نوم یې د خپل د اکا زوی محمود حبیبي د هغه غبرګون پر وړاندې ټاکلی وي چې له فرانسې څخه یې په یوه لیک کې د صادق د سندرو ویلو په اړه یې بد ویلي و او د نوموړي دا هنر یې د خپلې کورنۍ چې حبیبي یې باله، لوی سپکاوی ګاڼه. پلار یې هم په غیر رسمي ډول د نوموړي له سندرو ویلو نارضایتي ښودلې وه، خو صادق غبرګونونه په سړه سینه زغملي ول.
پلار یې پر اصولو برابر او جدي سړی و او دواړو اړیکې هم ډېری د پلار او زوی د اصولو پر بنسټ مخته روان و، چې دې حالت صادق ته خوند نه ورکاوه، خو مور یې بیا ډېره مهربانه وه. ښايي مور یې پوهېده چې زوی یې د څه استعداد لري او غوښتل یې د خپلې مهربانۍ له لارې د نوموړي استعداد نور هم را برسېره کړي.
د کار د پیدا کولو په موخه او له کورني ماحول څخه دباندې لاره ایستلو لپاره یې لومړنی هڅه په اردو ژبه مقاله لیکل ول او په راډیو کې یې په خپل غږ ثبت کړې وه، چې وروسته بیا له همدې لارې په رادیو کې د اردو ژبې خپرونو د چلولو لپاره جذب شو او د یادې دندې ترڅنګ یې کله کله ژباړه هم کوله.
په راډیو کې د افغانستان د موسیقۍ له سرلارو لکه استاد قاسم، استاد سرآهنګ، استاد رحیم بخش، استاد خیال او نورو سره یې له نږدې وپيژندل.ځینې وختونه یې په رادیویي ډرامو او طنزونو کې هم ونډه اخیسته خو له موسیقي سره یې چې په رګونو کې یې ځای نیولی و، زیاته مینه وه او کله کله به یې ساده سندرې په خپل فطري ښکلي غږ زمزمه کولې.
هارمونیه چې د استاد برشنا د لاس نښه وه، د نرمخویی ملګری یې کېږي او ډېری وخت له هارمونیې سره یو ځای او د پلار له سترګو لیرې سندرې یې زمزمه کولې. په ۱۹۵۳ کال کې د استاد یعقوب قاسمی تر آموزینې تېريږي او له دې وروسته په راډیو کې د سندرو ویلو اجازه پیدا کوي چې د کال تر پایه د کابل په راډیو کې د مستعار، بیباک، پرواز او راست نهاد په نومونو سندرې ثبتوي.
لومړنۍ سندرې یې په پښتو ژبه ( تورې سترګې خماري، درته کړم ناله زاري) او (سترګې نرګس، خوله دې غنچه، سره دې لبان لیلا) ول او وروسته بیا د ناشناس په نامه یې فارسي سندرو ویلو باندې پیل وکړ چې لومړني فارسي سندرې یې «حاصلم زین مزرع بی بر نمی دانم چه شد » او «از غمت میرم ای دلربا تا به کی/ این جفایت به ما» وې. خو زړه یې هغه وخت ماتېږي چې د راډیو پیشخدمت عبدالغفار ورته په دریمه یا څلورمه خپرونه کې یادونه کوي چې که چیرې دی نه خفه کېږي نو نور دې خپرونې مخته نه وړي او همداراز د اورېدونکو له شکایتونو یې هم ورته ویلې دي.
خو صادق ته د مور خبرې نوې روحیه ورکوي او همت یې نور هم لوړېږي کله چې ورته ویلي یې و: مه خفه کېږه، شاعران، لیکوالان، هنرمندان، له پیدایښته شاعر، لیکوال او هنرمند نړۍ ته نه راځي بلکې دوی هم د خلکو له طعنو سره مخ شوي خو خواري یې ایستلې او ځانو ته یې لوی نومونه ګټلې دي.
صادق فطرت د موسیقۍ د تمرین ترڅنګ د سندرو کمپوزونه هم کول. دا ځل چې د خپلې لومړنۍ سندرې ثبت او نشرېدو لپاره راډیو ته ورځي او هلته یې د نوم پوښتنه کوي، ځان د ناشناس په نامه ورپیژني. د راډیو د تخنیک څانګې مدیر مهدی حبیب ناشناس ته د هغه لومړي سندرې د نشرېدو زېری راوړي او تر هغه وروسته استاد ځلاند له ناشناس څخه د بلې سندرې د ثبت غوښتنه کوي چې له همدې سره ناشناس د خپل پرمختګ لومړي ګامونه پورته کوي.
څلور کاله تېريږي، خو پلار یې چې د ناشناس له غږ سره بې اندازې مینه لري، تر اوسه هم پدې نه پوهېږي چې د غږ خاوند یې تر سیورې لاندې رالوی شوی دی او له دې سره د ناشناس د آواز شهرت د افغانستان شا او خوا سیمو او بهر ته انګازې کوي.
د ۱۳۵۲ لمریز کال د اسد میاشتې په اتلسمه نېټه/۱۹۷۳ د اګسټ نهمه ، له مېرمن فوزیه ناصري سره واده کوي، دوه زامن د امجد او ارشد په نامه او د لیمې په نامه یوه لور لري او له ۱۹۹۱ نه تر دې دمه په لندن کې ژوند کوي.
د صادق فطرت ناشناس، زده کړیزې دورې، کار او سفرونه:
۱۹۵۵-۱۹۵۹ د کابل پوهنتون د حقوقو او سیاسي علومو پوهنځي د اقتصاد څانګه/ هغه مهال د اقتصاد پوهنځی بېل نه و.
۱۹۵۹-۱۹۶۰ د لنډې مودې لپاره د سوداګریو چارو وزارت کې کار
۱۹۶۰ کې د استاد بېنوا(د کابل راډیو رییس) په غوښتنې د راډیو د بهرنیو خپرونو د مدیر په توګه دنده پیل کړه.
۱۹۶۲-۱۹۶۶ د روسي ادبیاتو د زده کړې لپاره روسیې ته ولاړ.
۱۹۶۶ کې د کابل د احتیاط دورې ښوونځي کې د عسکرۍ مقدسه دنده (شپږ میاشتې زده کړې او شپږ میاشتې نورې د ظابط په رتبې دنده).
۱۹۶۷ نه تر ۱۹۷۰ پښتو ادبیاتو کې د ماسټری په موخه شوروي ته ولاړ او د تیزس موضوع یې هم د رحمان بابا شعرونو کې د عرفان او تصوف څېړل ول.
۱۹۷۱- د تاریخ او دایره المعارف په انجمن کې چې د مردودینو او مطرودینو پیژندل شوی ځای و دنده پیل کړه.
۱۹۷۱ نه تر ۱۹۷۳ د ظاهرشاه په سپارښتنه هند ته د هندي کلاسیکې موسیقۍ د زده کړې په موخه استول کېږي او هلته د شریمان بهارتیهکلاکیندرا هنري مرکز کې خپلې زده کړې پای ته رسوي.
۱۹۷۳- د بیهقي مطبعې رییس او د ناشناس د ژوند د ستونزو پیل.
۱۹۷۸ د کابل راډیو رییس
۱۹۷۹ د راډیو د موسیقۍ او ادبیاتو ادارې رییس
۱۹۸۰- د افغانستان راډیو د هنر او ادبیاتو ادارې غړی
۱۹۸۵- د ۱۹۸۹ تر اکتوبره د مسکو په سفارت کې د کلتوري چارو برخه کې د دویم سکرتر په توګه (چې ډېری وخت به د سفیر په ناستو کې د ژباړونکي دنده درلوده او د سفارت خبرونه به یې په انګلیسي ژبه چې د عنایت مدني دنده وه، خو د هغه تر تګ وروسته ورسپارل شوي و، لیکل).
۱۹۸۹ کې د بهرنیو چارو وزارت نه د تقاعد غوښتنه
۱۹۸۹ کې په رسمي توګه د اطلاعاتو او کلتور وزارت اړوند شو، هلته د معینیت وړاندیز ورته وشو، خو ناشناس و نه منله.
صادق فطرت ناشناس، هنري لاسته راوړنې:
تر ۲۸۰ زیات فارسي سندرې، تر سلو ډېر پښتو سندرې او تر ۶۰ پورته اردو سندرې یې ویلي او له ۱۵۰ ډېر فارسي، تر ۸۰ پورته پښتو او تر ۱۵ ډېر اردو سندرې یې خپله کمپوز کړې دي.
د ناشناس او د ناشناس په هکله ځانګړي آثار:
داکتر فطرت ناشناس: د اردو نه فارسی او پښتو ته مطالب ژباړه (دایرة المعارف آریانا) په کابل کې او یو کتاب د روسي نه فارسی ته ژباړه (د شوروي تاریخ) او څو مقالې په مسکو کې.
نیمه پېړۍ د ناشناس له ترانو سره( (Half a Century with Melodies of Nashenas دناشناس په اهتمام: چاپ کال ۲۰۱۷
ناشناس ناشناس نه دی، (Fame in Anonymity) راټولوونکی: داکتر صبورالله سیاسنګ ( کاناډا)،
د چاپ کال: فبروري ۲۰۱۹، شهمامې انتشارات (هالند) او وروسته کابل امیري خپروندویې ټولنې چاپ کړی دی.
زه بیګناه یم، ته بدګمانه یې،The Innocent Suspect ، راټولوونکی: صبورالله سیاسنګ، د چاپ کال: مارچ ۲۰۲۰ شهمامه خپرندویه ټولنه (هالند)،
نوای ناشناس Melodies of Nashenas، د منیژې نادري په هڅې، اپریل ۲۰۲۰، هالند،
د ناشناسن، ناشناس نه دی، په څنډه کې، د داکتر عنایت الله شهراني پر قلم، لومړی چاپ کابل، دویم چاپ د شهمامې خپرندویه ټولنه، هالند، اګست ۲۰۲۰،
- ابهام پته خزانه، داکتر فطرت او پښتنو کلتوري بیداري، ترتیب کوونکې: منیژه نادری، جون ۲۰۲۳؛
- د ناشناس ۲۵ پښتو، فارسی او اردو سندرو نوټیشن، د میرمن سوزي میران (په امریکا کې د موسیقۍ ښوونکې) په زیار، چمتو چاپ ته.
هنري او کلتوري سفرونه
ایران ۱۹۶۶، هندوستان ۱۹۷۲-۱۹۷۳ (دهلی)، شوروي اتحاد ۱۹۸۲ (ازبکستان، تاجکستان)، امریکا دسمبر ۱۹۹۱ (نیویارک، واشنګتن، لاس انجلس او سانفرانسسکو)، کاناډا، آسترالیا، فرانسه، آلمان (فرانکفورت، هامبورګ، بن او مونیخ)، هالند (څلور ځله)، ترکیه
د افغانستان له واکمنانو او سیاستوالو سره لیدنې:
داکتر صادق فطرت ناشناس که څه هم له سیاست او سیاستوالو څخه پرهېز کاوه، خو بیا هم د خپل هنر او شهرت له کبله ډېری وخت د سیاستوالو د پام وړ ګرځېدلی دی. نوموړی د ځينو سیاستوالو د بې ځایه غوښتنو له امله شکایت درلود او دا خبره یې په خپلو مرکو کې کړې ده.
په ۱۹۷۰ کال کې ظاهرشاه سره لیدنه.
میوندوال سره څو ځلې ویني، لومړی لیدنه یې د ښوونځي په دوره کې او وروستی لیدنه یې هغه مهال شوې چې د صدارت څخه استعفا کړې وه.
داکتر نوین (د اطلاعاتو او کلتور وزیر): ۱۹۷۳، ناشناس له روسیې څخه تر راتګ وروسته د هغه د ژوند ستونزمنه دوره وه. هغه مهال د بیهقي خپرندویه ټولنې رییس و چې داکتر نوین د یوه کتاب د چاپ وړاندیز ورته کوي، خو ناشناس په یاد کتاب کې داسې ارزښتمند څه نه مومي چې چاپ یې کړي او له همدې امله د ناشناس او نوین ترمنځه اړیکې ترینګلې کېږي.
داوود خان سره لیدنه: داوود خان ناشناس، احمدظاهر او احمدولي ځانته را احضاروي څو ملي سرود جوړ کړي، په داسې حال کې چې ملي سرود لپاره هېڅ ډول متن او شعر نشته. بل ځل داوود خان، ناشناس پېښور ته د افغانستان د آزادی اخیستلو نمانځغوندې ته د استولو دستور ورکوي، خو ناشناس دا غوښتنه هم ردوي، ځکه نه یې غوښتل د تفریحي خپرونو د نمایش برخه وګرځي او څېره یې په داسې خپرونو کې راښکاره شي، چې له امله یې ننګرهار ته د خبرونو د مدیر په حیث وړاندیز کېږي، خو یاده دنده نه مني او پر کور کېني.
نور محمد ترهکی، د 1978 جولای میاشت: د داکتر فطرت کورنۍ له پخوا نه له نورمحمد تره کي سره نږدې اړیکې درلودې. تره کی یې په بمبي او کراچی کې د پلار ملګری و او نوموړي ته یې «کاکا » ویل. کله کله تره کي سلیمان لایق ته دنده ورکوله، څو ناشناس د هغه لیدو ته ورولي خو لایق د تره کي، د دریم ځل غوښتنې سره سم، سلیمان د مجبوری له مخې ناشناس ته وایي چې «بابا» غواړي تا سره وویني. ناشناس لایق سره موټر کې سپرېږي او کله چې ماڼۍ ته سره نږدې کېږي نو لایق له ناشناس پوښتي چې «وسله خو نلرې؟». ناشناس یې په ځواب کې وایي چې زه خو د بابا لیدو ته ځم نو وسلې ته څه اړتیا ده او بل دا چې زه حزبی نه یم.
د ماڼۍ سالون ته تر رسېدو وروسته، تره کی لایق ته بله موقع نه ورکوي او ورته وایي چې د حفیظ الله امین څنګ ته ورشي او ورته ووایي چې پرون یې له فرنګي ژورنالیست سره مرکه کړې، که کوم څه زیاتوي او کموي نو وروستی اصلاحات دې پکې راولي او لایق ته وایي چې نوموړی له ناشناس سره یوازې پرېږدي.
کله چې سلیمان لایق له وره څخه دباندې وځي نو تره کی د ایستلو د علامت په ښودلو خپل لاس د له لاس سره جنګوي او زیاتوي چې پرچمیان مو ووهل. نوموړی ناشناس ته وایي چې له دې وروسته د راډیو د کارونو لپاره ټول هدایات له خیال محمد کټوازي(د راډیو ټلویزیون معین) څخه ترلاسه کوه نه له سلیمان لایق( د راډیو او ټلویزیون وزیر) څخه. ناشناس هم د سلسله مراتبو په رعایتولو ټینګار کوي او زیاتوي چې له دې وروسته به معین ته مراجعه کوي. تره کی له ناشناس څخه پوښتنه کوي چې خلک د دوی په اړہ څه وایي؟ ناشناس وایي چې لومړی خو زه له مراجعینو سره مصروف یم او دویم دا چې د راډیو د رییس په توګه خلک ما ته څه نه وایي خو دومره مې اورېدلي چې وایي خلقیان له کلیو راغلي او فرهنګي سطحه یې ټیټه ده خو پرچمیان بیا د ښارونو خلک دي او خطابت او ویناوالي یې ښه دی. تره کی د سر په ښورولو سره وایي چې که چیرې داسې وای, نو کارل مارکس به نه ویل چې «د نړۍ کارګرانو سره متحد شئ» بلکې ویل به یې چې «د نړۍ ویناوالو سره متحد شئ.»
.
حفیظاللهامین، چې اخلاق او کړنې یې هټلر ته ورته بللی دی.
ببرک کارمل یې درې ځلې لیدلی چې دوه ځله یې د کارمل د ناسم چلند له امله یو بل ته سلام نه کوي.
داکتر نجیب الله سره ډېر ويني. داکتر نجیب کله کله د خپل خادیستي چلونو په کارولو سره د ناشناس د کور د پلورلو مخه نیسي او وروسته یې د مسکو په سفارت کې په کار ګماري. ځينې مهال ناشناس په هوایي ډګر کې د نجیب څخه د خپلې ترخې خاطرې یادونه هم کوي او وايي چې په هوايي ډګر کې کله چې نجیب له مسکو نه بېرته کابل ته راوګرځېده، نو هملته هوايي ډګر کې نجیب د KGB د یوه جنرال په لمسون نوموړی دې ته مجبوروي له پير ګیلاني سره د مذاکراتو لپاره پاکستان یا لندن ته لاړ شي، خو ناشناس یاده غوښتنه نه مني او د ملي مصالحې د مسئلې د حل لپاره مجاهدینو سره اړیکه نه نیسي.
د ناشناس د ژوند نورې پېښې:
د ۱۹۹۰ میلادي کال د اکتوبر په اتمه نېټه له خپلې کورنۍ سره د جلال آباد له لارې پاکستان ته د مهاجرت په موخه له وطن سره مخه ښه کوي او په اسلام آباد کې مېشت کېږي. ناشناس چې په سیمه په ځانګړې توګه په پېښور او کویټې کې له ځانګړي شهرت څخه برخمن و، نو د خلکو او د پاکستان د حکومت د پام وړ وګرځېده او د آی.اس.آی استخباراتي ادارې هڅه وکړه څو د نوموړي له نوم څخه ګټه پورته کړي. داکتر صادق فطرت چې د میلیونونو نورو افغان مهاجرینو په څېر له بدې ورځې یې وطن پریښی و، د پاکستان د دولت له ډېر ټينګار سره سره یې بیا هم هېڅ ډول سیاسي طرحه و نه منله او خپلې اړیکې یې د فرهنګي چارو او سندرو له ثبتولو سره پرې نکړلې. له پاکستاني رسنیو سره یې مرکې د دې کار کره شاهدي ورکوي.
د ۱۹۹۱ میلادي کال د سپټمبر په ۲۶ د انګلستان د حکومت له لوري د مهاجرت غوښتنلیک یې ومنل شو او له خپلې کورنۍ سره هلته ولاړ. له هغې وروسته په هنري چارو کې خپلې هڅې نورې هم ګړندی کوي او په امریکا، اروپا او آسترالیا کې خپل کنسرتونه وړاندې کوي چې د تل په څېر د خپلو هېوادوالو له ګڼو ستاینو سره مخ کېږي.
داکتر ناشناس د خپل جادويي غږ او موسیقۍ تر څنګ چې د میلیونونو افغانانو په زړونو کې ځای لري او نیولی یې دی، د خپل لوی هنري نوم ترڅنګ، نن د افغانستان د کلتوري انقلاب د بنسټ ګر په نامه پيژندل شوی دی او دا د تاریخ د ځينو برخو د جعل پر وړنادې د نوموړي مقاومت او مېړانې ته ورګرځي.
ناشناس په هغو دوه وروستیو کتابونو کې چې د ده په اړه د داکتر صبورالله سیاسنګ په هڅو راټول شوې دي، د خپل د پلار د تره زوی پوهاند عبدالحی حبیبي په اړوند ویلي چې پټه خزانه یې جعل کړې ده او دا تاریخي جعل د هېواد د شاهي کورنۍ له لوري هر یو سردار هاشم خان(صدراعظم)، سردار نعیم خان(د پوهنې وزیر) او شاه محمود خان د ظاهر شاه د وخت د (حربیې وزیر) او د محمد ګل مومند له لاسوهنې پرته پر استاد حبیبي په زوره منل شوی دی.
داکتر فطرت ناشناس د پښتو ادبیاتو په څانګه کې د دوکتورا د سند تر اخیستلو وروسته د پټې خزانې د اصالت په اړه تر پوښتنې لاندې راغی او د استاد حبیبي د پټې خزانې د صحت په اړه څېړنې کوي.
نوموړی په استدلال او استناد سره د پټې خزانې د لومړني شعر په اړه چې ویل شوي ( زه یم زمری پر دې نړۍ له ما اتل نشته) د استاد حبیبي له هغه راز څخه پرده پورته کوي چې پر دې یاد کتاب د شاهي دولت لخوا د پښتو ژبې د لرغونتوب د ښودلو په موخه په زوره لیکل شوی دی. د ناشناس په خبره استاد حبیبي پر نوموړي دین ایښی څو له مرګه یې وروسته د دې تاریخي جعل له خلقه برائت ورکړي او دا ایښودل شوی داغ، د استاد حبیبي له نوم څخه لیرې کړي. که څه هم حبیبي پوهېده چې په ژوندوني کې یې د دې بحث لپاره زمینه برابره نه وه. لنډه کیسه داسې ده چې: د پټې خزانې کتاب په کال ۱۹۴۰ م کې د امین خوګیاڼي، عبدالرووف بېنوا، عبدالشکور رشاد او نورو په مرسته د استاد عبدالحی حبیبي لخوا لیکل شوی دی، چې ډېرۍ شعرونه پکې د عبدالرووف بېنوا دي. د افغانستان د وخت شاهي حکومت یاد کتاب د پښتو ژبې د معتبره تاریخي سند په توګه چې پکې د ۵۱ (معلومو او نامعلومو شاعرانو) چې ۶ یې ښځينه شاعرانې دي، د محمد هوتک دورې پورې اړوند بولي او لومړنۍ شاعر یې امیر کروړ بللی چې ویل کېږي ۱۲۰۰ کاله وړاندې یې ژوند کاوه. د تاریخ دا برخه په تعلیمي نصابونو کې هم ځای شوې او د پټې خزانې زرګونه ټوکه چاپ ته رسېږي او محتوا یې د پښتو ادبیاتو د تاریخي سند په توګه پر خلکو منل کېږي.
که څه هم د پيښور نامتو ادبپوه او څېړنپوه مرحوم قلندر خان مومند د پټې خزانې د مطرح کېدو په لومړیو کلونو کې، د یو لړ مقالو په خپرولو سره یاد کتاب یې جعلي بللی و، د دې کتاب د ملاتړو له لوري هېڅ ډول علمي او مستدل معلومات وړاندې نشول او یاد لیکوال افغانستان ته ممنوع الدخول شو او کتاب یې هم افغانستان کې چاپ ته و نه رسېده. خو نن (۲۰۱۹-۲۰۲۰) د پټې خزانې په اړه د ډاکټر ناشناس نظر د یو شمېر خلکو غبرګون راوپاراوه او پر نوموړي یې د بهتان پېټۍ پر غاړه کړ.
اوس هم د پټې خزانې د جعل په اړه خبرې پاروونکې دي او یو شمېر لکه (اسماعیل یون او د محمد ګل مومند د مکتب نور پيروان) یاد کتاب له قرآن سره همترازه بولي چې په پایله کې دې نتیجې ته رسېږو چې یادو کسانو تر اوسه نه قرآن لوستی او نه یې هم د پټې خزانې کومه پاڼه اړولې ده، خو ناشناس بیا د جهل او جعل ملاتړو ته په ښکاره وايي چې ( د پرون حقیقت په اړه باید د نن څخه د سم درک او د سبا ورځې د سمې لارې دټاکلو لپاره پوه شو).
ناشناس د موسیقۍ، ادبیاتو او پرته له کومې ځانګړې لهجې په دریو ژبو د سندرو ویلو ترڅنګ، خلکو ته د خپلو سندرو له لارې د پيغام رسولو چارې په ښه توګه ترسره کړي او یوازینی هنرمند دی چې تر ۹۰ زیاتې سندرې یې له ۶۵ کلونو ډ ېره موده کېږي چې د اورېدونکو او مینه والو په حافظو کې لا پاتې دي.
ناشناس په موسیقی، ادبیات او درې ژبو کې پرته د لهجې سندرو ویلو ترڅنګ، خپل پیغام خلکو ته د خپلو سندرو له لارې هنرمندانه رسولی دی او د افغانستان یوازیني هنرمند په توګه پېژندل کیږي چې د هغه څه پاسه ۹۰ سلنه سندرې په تېرو ۷۰ کلونو کې د خلکو په یاد او خوښې کې پاتې شوي دي.
ناشناس د "افغانستان د موسیقۍ سالار" لقب د افغانستان د هنرمندانو د ټولنې لخوا ترلاسه کړی دی او په ۲۰۲۳ کال د اکتوبر په لومړۍ نېټه، چې د نړۍ د موسیقۍ ورځ سره سمون خوري، ناشناس په هالنډ کې د یو کنسرټ په ترسره کولو سره د هنر دښمنانو په وړاندې ودرېد او د ناپوهۍ په وړاندې یې خپل غږ لوړ کړ.
د ناشناس بل قدرمن ګام د افغانستان د هنرمندانو د هنري حقوقو ترلاسه کولو په لور کې دی چې له کلونو راهیسې د سندرو کاپي حقونو په برخه کې ټینګار کړی دی، ډاکټر فطرت ناشناس په ۲۰۲۰ کال کې خپل هنري امتیازونه د شاهمامه فونډیشن/چاپتون - هالنډ ته ورکړي دي او دا اداره د ناشناس د هنري حقوقو د ثبت لپاره مبارزه او کوښښونه کړي او اوس د دې ارزښتناک هنرمند موسیقي په نړۍ کې له غلا او ناوړه استفادې څخه خلاصیږي.
داکتر صادق فطرت ناشناس د خپل تقاعد دوره له خپلې کورنۍ او دوستانو سره په لندن کې تېروي او د تازه او نویو سندرو په ثبت مصروفه دی او د نن او سبا نسل ته د امید ورکولو په موخه د تازه کارو هنرمندانو لاس نیونکی دی.
یادونه:
د سندرو او مرکې د ترلاسه کولو لپاره، لطفاً دې دوو پته ګانو ته مراجعه وکړئ: www.nashenas.org
https://www.youtube.com/@Nashenas-Official
